Жоғарыда әр түрлі діндердің иман негіздері мен үкімдерін қысқаша қарастырдық. Енді Ислам дінінде философия бар ма, сол туралы айтайық:

Философия – қандай да бір тақырып бойынша адамдардың ақыл және логика арқылы зерттеулер жасап, қол жеткізген нәтижелерінің атауы. Қысқаша айтқанда «Барлық нәрсенің негізін іздеу және не үшін бар екенінің себебін табу» деген мағынаны береді. Философия грек тілінде «Filozofiya – Даналықты жақсы көру» деген сөз және терең ойлану, іздеу, салыстыру және зерттеу негіздеріне сүйенеді. Философиямен айналысатын адамның әрі рухани, әрі жаратылыстану білімдерінде өте терең білімге ие болуы керек. Бірақ, адам қаншалықты білімді болса да, қате ойлауы мүмкін немесе жасаған зерттеулерінен қате нәтижелер шығаруы мүмкін. Міне, сондықтан да философия ешқашан нақты нәтижелер бермейді. Сондай-ақ, мұны естіген адамның өз ақылы мен логика елегінен өткізуі қажет болады. Әрбір философияның қарама-қарсылығы да бар. Сондықтан бұл қарама-қарсылықты да зерттеп, екі түсінікті де салыстыру керек болады. Көптеген философиялық түсініктердің уақыт өте келе өзгеруі мүмкін екендігін естен шығармау керек. Олай болса, философиялық түсініктер ешқашан нақты болмайды.

Құран кәрімде аяттардың екі түрі бар. Олардың бір бөлігінің мағынасы айқын. Олар «Мухкәм аяттар» деп аталады. Ал, бір бөлігінің мағынасы ашық түрде түсінікті емес. Оларды түсіну үшін тәфсир, түсіндірме қажет. Бұл аяттар «Мүтәшабиһ аяттар» деп аталады. Хадис шәрифтер [пайғамбарымыздың (саллаллаһу та’ала алейһи уәсәлләм) сөздері] де мухкәм және мүтәшабиһ болып екіге бөлінеді. Оларды тәфсирлеу қажеттілігі Ислам дінінде «Ижтиһад» ұйымының құрылуына себеп болған. Пайғамбарымыз (саллаллаһу та’ала алейһи уәсәлләм) да өзі ижтиһад жасаған. Оның және Асхаби кирамның (радиаллаһу та’ала анһум әжмаин) жасаған ижтиһадтары Ислам білімдерінің негізі болып табылады. Ислам дінін жаңадан қабылдаған қауымдар өз діндерінде қасиетті деп саналған нәрселердің Ислам дініндегі үкімінің қандай екенін сұраған кезде Ислам ғалымдары оларға жауап берген. Олардың ішінде сенімге, иманға қатысты мәселелердің шешілуінен, жауап берілуінен «Кәлам» ілімі пайда болған. Кәлам ғалымдары Исламды жаңадан қабылдағандарға ескі діндерінің неліктен қате екендігін қисынды түрде дәлелдеулері керек еді. Кәлам ғалымдары (рахимә-һумуллаһу та’ала) бұл мәселелерді шешу үшін көп күш салды. Көптеген ақиқаттар мен өте құнды "логика" ғылымы пайда болды. Бір жағынан жаңадан мұсылман болғандарға Аллаһу та’аланың бар және бір екендігін, мәңгі екендігін, тумаған және туылмаған екендігін олар түсіне алатын түрде түсіндіру және күмәндарынан арылту қажет болды. Кәлам ғалымдары (рахимә-һумуллаһу та’ала) бұл істе жетістікке жетті. Осы қасиетті міндетті атқаруда жаратылыстану саласындағы мұсылман ғалымдар да кәлам ғалымдарына көмек берді. Мысалы, жұлдыздарды киелі деп санайтын Сабии және Уәсәния деген пұтқа табынушыларды осы қате сенімнен алыстату үшін логика және астрономия ғалымы Яқуб бин Исхақ әл-Кинди жылдар бойы күш салып, соңында оларға түсініктерінің қате екендігін дәлелдермен анықтап берді. Өкінішке орай, өзі көне грек философтарының адасқан пікірлерінің ықпалында қалып, Мутәзила сектасына кірді. 260 [м.873] жылы Бағдатта қайтыс болды.

Бесінші Аббаси халифасы Харун ар-Рашид заманында Бағдатта «Дар-ул-хикмет» атты ұйым құрылған. Бұл ұйым үлкен бір аударма кеңсесі болатын. Тек Бағдатта ғана емес, Шамда, Харранда, Антакияда да осындай ғылыми орталықтар құрылған еді. Ол жерлерде грек және латын тіліндегі еңбектер мқсылман тілдеріне аударылды. Үнді, парсы тіліндегі кітаптар да соларға қосылды. Яғни, нағыз «Ренессанс» [көне құнды еңбектерге оралу] алғаш рет Бағдатта басталды. Алғаш рет Платонның, Порфиридің, Аристотельдің еңбектері араб тіліне аударылды. Ислам ғалымдары (рахимә-һумуллаһу та’ала) оларды мұқият зерттеді. Грек және латын философтарының кейбір пікірлерінің дұрыс, көбісінің қате екенін анықтады. «Мухкәм» болған аяти карималар мен хадис шәрифтер олардың ақылы мен логикасына қайшы келетін. Олардың ғылыми және діни білімдердің көбінде сауатсыз екендіктері, ақыл мен ой-өріс түсіне алмайтын мәселелерде көбірек жаңылысқандары байқалды. Шынайы ғалымдар, мысалы Имам Ғазали, Имам Раббани (рахимә-һумуллаһу та’ала) бұл философтардың ең маңызды иман білімдеріне сенбегендіктерін көріп, күпірлеріне себеп болған қате сенімдерін кеңінен түсіндіріп жазып қалдырды. Имам Ғазалидің «Әл-мунқизу анид-далал» атты кітабында осы туралы кең мәлімет бар.

Шынайы Ислам ғалымдары кәлам ілімдерінде «Мүтәшабиһ» аяти карима мен хадис шәрифтердің түсіндірмелерінде тек Расулуллаһтың (саллаллаһу та’ала алейһи уәсәлләм) және Асхаби кирамның (радиаллаһу та’ала анһум әжмаин) ижтиһадтарына мойынсұнған, ескі философтардың бұларға қайшы келетін пікірлерін қабылдамаған, осылайша Ислам дінін христиан діні сияқты бұзылудан сақтаған. Ал сауатсыз адамдар философтардың әрбір сөзін дұрыс деп санап, оларға берілген. Осылайша «Мутазила» деген Исламдағы адасқан ағым пайда болды. Пайғамбарымыз (саллаллаһу та’ала алейһи уәсәлләм) Исламда жетпіс екі қате топтың шығатынын хабар берген. Грек, үнді, парсы, латын философияларынан шабыт алған Ибн Сина, Фараби, Ибн Туфайл, Ибн Рушд, Ибн Бажа сияқты философтар шығып, кейбір мәселелерде Құран кәрімнің хақ жолынан айрылған. Ибн Халдун Ислам білімдерін «Улуми Нақлия» [тәфсир, қыраат, хадис, фиқһ, фараиз, кәлам, тасаууф] және «Улуми Ақлия» [логика, физика, табиғаттану, химия, математика, геометрия, өлшемдер, мүназара және астрономия] деп екіге бөлген. Бұлардың біріншісі «діни білімдер», ал екіншісінен тәжірибемен анықтауға болатындары «жаратылыстану ғылымдары» деп аталған.

Имам Ғазали (рахимә-һуллаһу та’ала) грек тілін үйреніп, көне грек философиясын зерттеген, дұрыс болмаған жерлерінін қате екендігін дәлелдеген. Харун ар-Рашид (рахимә-һуллаһу та’ала) заманында Ислам ілімдеріне араластырылған философия Монтескью, Спиноза сияқты философтарға жол көрсетіп, олар «Фарабиус» деп атаған Фарабидің ықпалында қалғандықтарын ашық түрде мойындаған.

Имам Мұхаммед Ғазали (рахимә-һуллаһу та’ала) жетпіс екі топтан алғаш шыққан Шии(т) тобының Даилерімен күресті. Даилер Құран кәрімнің ішкі жағы (батыни) және сыртқы жағы (захири) бар екенін айтатан. Олар «Батыни тобы» деп аталған. Имам Ғазали (рахимә-һуллаһу та’ала) олардың философиясын оңай жойды. Батынилер бұл жеңілістен кейін Исламнан одан әрі алыстай түсті. Мағыналары ашық болмаған аяти карималар мен хадис шәрифтерге өздерінше қате мағыналар беріп, «Мүлхид» болды. Саяси мақсаттарына байланысты бірлікті бұзып, тура жолдағы «Әһли сүннет» мұсылмандарының басына бәле болды.

Шииттер Әлидің (радиаллаһу та’ала анһ) жақтастарымыз деп Ислам дініне жаңа бір философияны араластырды. Әр түрлі топтар пайда болды. Харижи(т)лер бастапқыда Әлидің (радиаллаһу анһ) жақтастары болып көрініп, кейіннен Оған дұшпан болды. Олардың сенімі бойынша «Үлкен күнә істеген мұсылман кәпір болады». Сондықтан, Әли мен Муауияға (радиаллаһу та’ала анһум әжмаин) кәпір болған деп жала жапты. Бұл ақидаға [сенімге] қарсы тағы бір ақида пайда болды. Олар барлық нәрседе ақылға сүйеніп, «Мұсылманның мұсылманды өлтіруі сияқты өте үлкен күнә істеген адамға жер бетінде адамдар шешім шығара алмайды. Оларға тек Аллаһу та’ала ахиретте үкім шығарады. Сондықтан олар мұсылман да, кәпір де емес» деді. Осы жаңа сенімді ұстанғандар «Мутазила» деп аталды. Шииттер сектасынан тағы «Ғалийа» (тасқындар) тобы шықты, олардың сенімі бойынша жәннат пен тозақ осы дүниеде. Олар толығымен кәпір. Ислам дініне ешқандай қатыстары жоқ.

Кейінгі ғасырларда Ислам дінін іштей ыдыратқысы келген британдықтар Ислам атын жамылған жаңа адасқан секталарды шығарды. Олардың арасынан «Бахаи», «Қадияни», «Таблиғи жамағат» деген топтар танымал болды. 35-бетке және «Саадати Әбәдия» кітабының 499-бетіне қараңыз!

1) БАХАИЛЕР: Олардың басшысы Әлбаб Әли есімді ирандық кісі. Оны адамдар айна деп атайтын. Осы айнадан Аллаһ көрінеді дейтін. Ол өлгеннен кейін Бахауллах, кейін оның баласы Аббас басшы болды. Аббас 1339 [м.1921] жылы өлгеннен кейін орнына баласы Шәуқи келді. Бахауллах өзінің пайғамбар екенін айтатын. Олардың ойынша 19 саны киелі болып есептелінеді. Бүкіл әдепсіздік және арсыздықтар абырой болып табылады. Барлық тілдрде кітаптары бар. Олар адам алдауды, елді арбауды британдықтардан үйренді.

2) ҚАДИЯНИЛЕР: Олар Ахмади деп те аталады. Жамиул әзхар ұстаздарынан М.Әбу Зухра былай дейді: «Қадияниліктің құрушысы мырза Ахмед 1326 [м.1908] жылы өлді. Лахор маңында Қадиян ауылында жерленді. Олар: Иса алейһиссалам яһудилерден қашып, Кашмирге барды. Кашмирде қайтыс болды,- дейді. Ахмед Қадияниді пайғамбар деп санайды. "Құран кәрімде яһудилер мен христиандар жақсы адамдар деп айтылған. Сондықтан британдықтарды жақсы көру ғибадат" деп есептейді. "Жиһад деген бұйрыққа  нүкте қойылған. Бізді кәпір демегендерге біз де кәпір демейміз. Қадияни тобына кірмеген адамға қыз берілмейді. Олардан қыз алуға болады" деп санайды». Оларға ұқсап сенбеген мұсылмандарды кітапсыз кәпір деп атайды.

Дир-и зур медресесінің ұстазы ғалым Хусейн Мұхаммед (рахметуллаһи алейһ) Қадиянилердің күпірлікке себеп болған сөздерін «Әррәдду аләл-Қадияния» атты кітабында ұзақ жазған. Осындай аттармен жасырынған кәпірлер өздерін мұсылман қылып көрсетеді. Христиандармен, яһудилермен пікір таласып, Исламның хақ дін, бірден-бір бақыт жолы екендігін дәлелдейді. Бұған алданғандар дереу мұсылман болады. Бірақ Бахаилер, Қадиянилер, Шииттер және Уаххабилер сол бейшараларды алдап, өздерінің қате ағымдарына тартады. Нобель сыйлығын алған физик Абдуссалам - Қадияни. Оңтүстік Африкада 1980 жылы христиандарға қарсы күресіп, оларды Исламға тартқан Ахмед Дидад та Әһли сүннет емес. Олар жаңадан мұсылман болғандардың Әһли сүннеттің хақ жолында мәңгілік бақытқа қауышуларына тосқауыл болуда.

«Тасаууф өкілдері»: Хақ жолда болған «Әһли сүннет тобынан» Сопылар шықты. Олар философияға араласпады. Олар Құран кәрімді толық түсіне алу және шынайы мұсылман болу үшін пайғамбарымыздың (саллаллаһу та’ала алейһи уәсәлләм) тек бұйрықтары мен тыйымдарына ғана емес, Оның әрбір жағдайы мен мінез-құлқын ұстану керек деп санады.

Сопылық жолының негіздері мыналар:

1) Пақырлық – барлық істе, барлық нәрседе Аллаһу та’алаға мұқтаж екендігін білу. Ешкім және ешнәрсе ештеңені жарата алмайды. Бірақ, Аллаһу та’аланың жаратуына себеп болады. Барлық нәрсені жаратқан Аллаһу та’ала деді.

2) Зухд және тақуалық – барлық істе Ислам дініне бағыну. Діннің барлық үкімдеріне толығымен бағынып жұмыс істеу, жақсылық жасау және бос уақыттарын ғибадатпен өткізу. Қазір де суфи сөзі (түркі елдерінде) «сопы» күйінде дініне берілген адамдар үшін қолданылуда.

3) Тәфәккур, сукут және зікір – әрдайым Аллаһу та’аланың бар екені, Оның берген ниғметтері туралы ойлау, орынсыз сөйлемеу, ешкіммен сөз таласпау, мүмкіндігінше аз сөйлеу және әрдайым Аллаһу та’аланың есімін зікір ету.

4) Хал және мақам – көңілге (жүрекке) келген нұрлардан жүректің, рухтың тазалану дәрежесін түсіну және өзінің шегін білу.

Ең атақты және алғашқы сопы Хасан Басри (радиаллаһу та’ала анһ) болып табылады. Ол 21 [м.624] жылы туылып, 110 [м.727] жылы қайтыс болды. Хасан Басри – өте үлкен ғалым, барлық мұсылмандар оны үлкен имам (мүжтәһид) ретінде таниды. Ол көркем мінезімен, терең білімімен мәшһүр. Уағыздарында барлық адамдарға Аллаһтан қорқуды насихаттаған. Көптеген хадис шәрифтер риуаят еткен хадис ғалымы. Мутазила философиясының құрушысы «Уасыл бин Ата» бұрын Хасан Басридің шәкірті болған. Кейіннен оның дәрістерінен ажырап кетті. «Мутазил» – «Ажыраған» деген мағынаны береді. «Мутазила»-ның екінші аты «Қадария». Өйткені, олар тағдырды жоққа шығарады. «Құл өзінің істерін өзі жаратады. Аллаһ ешқашан жамандық жаратпайды. Адамның қалау және жарату құдіреті бар. Олай болса, жамандық жасаған кісінің барлық жауапкершілігі өзінде. Мұны тағдырмен түсіндіру мүмкін емес» деген. Хасан Басридің шәкірті болған және әрдайым оның мәжілісіне қатысқан Уасыл бин Ата Қадария түсінігін ортаға шығарды. Сондықтан тағдырға сенген Хасан Басри оны өзінен алыстатты.

«Тасаууф өкілдерінің», яғни сопылардың ойынша, шынайы бар болған – тек қана Аллаһу та’ала. Аллаһу та’ала абсолютті болмыс, абсолютті ізгілік пен көркемдіктің иесі. Ол жасырын қазына болатын, кейін өзін танытуды қалады. Әлемді және әлемде өмір сүрушілерді жаратуының себебі осы. Аллаһу та’ала ешбір махлұқына (жаратылысына) енбеген. (Яғни олардың ішінде емес.) Ешбір адам құдай бола алмайды. Аллаһу та’ала адамның сипаттарын өз сипаттарына ұқсас түрде жаратқан. Бірақ, бұл ұқсастық өте аз, Оның сипаттарын теңіз деп есептесек, адамның сипаттары оның тек көбігіндей ғана болады.

Тасаууфтың мақсаты – адамды «Марифат-и илаһийа»-ға жеткізу. Яғни, Аллаһу та’аланың сипаттарын таныту. Оның затын яғни өзін тану мүмкін емес. Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм): «Аллаһу та’аланың заты туралы ойламаңдар. Оның ниғметтері туралы ойлаңдар!» деген. Яғни, Оның өзінің қандай екенін емес, сипаттары мен адамдарға берген ниғметтерін ойлау керек. Сонымен қатар «Аллаһу та’аланың қандай екенін ойлаған кезіңде, ойыңа не келсе де, бұлардың ешқайсысы Аллаһ емес» деді. Адам ақылының қабілеті шектеулі. Бұл шектеудің тысындағы нәрселерді түсіне алмайды. Бұлар туралы ойласа жаңылысады. Ақиқатқа жете алмайды. Адамның ақылы, адамның түсінігі дін ілімдеріндегі хикметтерді түсіне алмайды. Сондықтан дін ілімдеріне философияны араластырғандар Ислам діні көрсеткен тура жолдан айрылған, «Бидғатшы» немесе «Мүртәд» болған. Бидғатшы болғандар кәпір емес, мұсылмандар. Бірақ, олар тура жолдан айрылған, жетпіс екі адасқан топтың бірі болған. Осы философия құрбандарының Құран кәрімнен түсінген  қате сенімдері күпірлікке себеп болмағандықтан олар мұсылман болып саналады. «Ислам философиясы деген нәрсе жоқ. Исламға кейіннен философияны кіргізгендер болған»  деуіміз керек. Әһли сүннет ғалымдарының (рахимә-һумуллаһу та’ала) үкімі бойынша Ислам ілімдерінің өлшемі адамның ақылы, адамның түсінігі емес, мухкәм [мағынасы ашық] болған аяти карималар мен хадис шәрифтер болып табылады. Тасаууфтың негізі – адамның өзін (әлсіздігін) тануы. Тасаууф тек Аллаһ сүйіспеншілігі, ұлы махаббат негізіне құрылған. Ал бұған тек Мұхаммед алейһиссаламға бағыну арқылы қол жеткізуге болады. Тасаууф жолында ілгерілеген кезде көңілде (жүректе) көптеген халдер туындайды. Бұл халдердің бірі – «уахдати вужуд», яғни «Болмыс бір, жаратылғандар жаратушының көрінісі» деген хал. Иә, Құран кәрімде баяндалғанындай, Аллаһу та’ала адамның жүрегіне тәжәлли етеді (көрініс табады). Бірақ, бұл тәжәлли тек Аллаһу та’аланың сипаттарының тәжәллисі (көрінісі). Ақылға еш қатысы жоқ. Тасаууф өкілдері Аллаһтың көрінісін жүрегінде сезінеді. Сондықтан тасаууф өкілі үшін өлім пәлекет емес, жақсы және жағымды нәрсе. Қайтадан Аллаһқа оралу болғандықтан, тек қана қуаныш себебі. Ұлы тасаууф ғалымы Мәулана Жәлалуддин Руми (рахимә-һуллаһу та’ала) өлімді «Шәб-и арус – Той түні» деп атаған. Тасаууфта қайғы мен үмітсіздік жоқ. Тек қана сүйіспеншілік пен тәжәллилер бар. Мәулана (қуддиса сиррух): «Біздің мекеніміз үмітсіздердің мекені емес» деген. Сөздері дәлме-дәл мынадай: «База, База, Хәр анче хәсти База», «Кел, кел, кім болсаң да кел, Аллаһқа серік қосқандардан, мәжусилерден, пұтқа табынушылардан болсаң да кел! Біздің мекеніміз үмітсіздік мекені емес. Тәубеңді жүз рет бұзған болсаң да кел!» Бұл сөздер 13-ғасырда өмір сүрген Баба Әфдал Кашимен де байланыстырылуда. Тасаууф өкілдерінің ішінде Имам Раббани, Жүнәйд Бағдади, Абдулқадир Гейлани, Мәулана Жәлалиддин Руми сияқты үлкен әулиелер, Сұлтан Уәләд, Юнус Әмре, Бағдаттық Мәулана Халид сияқты Хақ ғашықтары бар. Жоғарыда білдірілген «Уахдати вужуд» – тасаууфтың мақсаты, соңы емес. Мақсатқа жетелейтін жолдарда көңілде туындайтын және ақылға, пікірге, материяға қатысы жоқ ілімдер. Олар көңілде тұрмайды, көңілде көрінеді. Сондықтан уахдати вужудтың орнына «Уахдати шухуд» деу керек. Көңіл тазарған кезде айна сияқты болады. Көңілде көрінгендер Аллаһу та’аланың заты емес. Тіпті сипаттары да емес. Сипаттарының көлеңкелері, көріністері. Аллаһу та’ала өзінің көру, есту, білу сияқты сипаттарының көріністерін, ұқсастарын адамдарға берген. Бергендері Оның сипаттары сияқты емес. Оның көруі әзәли, мәңгі. Барлық уақытта барлық нәрсені көреді. Ешқандай құралсыз, себепсіз әрдайым көреді. Адамның көруі ондай емес. Сондықтан Оның көруі шынайы көру болып табылады. Адамның көруі осы көрудің бір көрінісі, көлеңкесі дейміз. Көруінің көлеңкесі көзде, естуінің көлеңкесі құлақта көрініс бергені секілді, жақсы көруі, білуі және басқа көптеген сипаттарының көлеңкелері адамның жүрегінде көрініс табады, пайда болады. [Көңіл – кеудеміздің сол тарапындағы жұдырықтай келетін ет бөлшегі емес. Бұл ет бөлшегі «Жүрек» деп аталады. Көңіл – жүректе орналасқан бір қуат. Жүрек жануарларда да бар. Көңіл тек адамдарға ғана тән.] Көздің көре алуы үшін оның ауру болмауы керек болғанындай, көңілдің де осы тәжәллиге қол жеткізе алуы үшін ауру болмауы керек.

Көңілді аурудан айықтыратын дәрі үш нәрседен жасалады. Бұлар: Әһли сүннет ғалымдары білдіргендей иман келтіру; ғибадаттарды орындау; және харамдардан сақтану. Ислам дінінен және тасаууфтан хабары болмаған адамдар дінді дүниелік пайда үшін құралға айналдыруда. Бұл дүмшелер тасаууфқа, тіпті ғибадаттарға мистикалық әрекет ретінде қарап, оған музыка араластырып, сазды аспаптардың ырғағына сай дене қимылдарын жасау сияқты нәрселерді діни рәсім деп атаған. [Мәуләуи рәсімдер сияқты]. Бастарына мазар тасына ұқсайтын ақ ұзын қалпақ киіп айналатын мәуләуилер оң қолдарын аспанға көтеріп, сол қолдарын аспаннан алғандарын жер бетіне беріп жатқандарын көрсету үшін төмен түсіреді. Олар, Ислам дініне ешқандай қатысы болмаған және аяти карималар мен хадис шәрифтерде кездеспейтін мұндай рәсімдерді тариқат деп, Ислам деп, әлемге танытуда. Пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) және Асхаби кирамның (радиаллаһу та’ала анһум әжмаин) ешбірі мұндай рәсімдер жасаған жоқ. Олардың заманында тасаууф бар еді. Бірақ, мұндай тариқатшылық жоқ еді. Қазір осындай рәсімдерді тамашалау үшін әлемнің түкпір-түкпірінен көптеген адамдар Коняға баруда. Шетел тілдерінде тасаууф туралы жазылған еңбектер көп және олардың барлығында осы бидғат, қате жолдар жайлы айтылған. Имам Ғазали (рахимә-һуллаһу та’ала) әрі кәлам ғалымы, әрі шынайы тасаууфтың маманы еді. Қануни Сұлтан Сүлейманның (рахимә-һуллаһу та’ала) шәйх-ул-исламы, үлкен дін ғалымы Әбуссууд Әфәндінің (рахимә-һуллаһу та’ала) (х.896-982 [м.1490-1574]) тасаууфшыларға қарсы өте қатал мәміледе болғандығы, тіпті олардың өліммен жазалануларына пәтуа бергендігі айтылады. Бұл дұрыс емес. Әбуссууд Әфәнді шынайы тасаууф жолындағыларға емес, олардың арасына кіріп алған [Хуруфилер, Бекташилер секілді] адасқан тариқатшыларға және «Тасаууфта жоғары дәрежеге жеткендерге діннің үкімдері жүрмейді. Олар енді халал-харамға бағынбаса да болады» дейтін адасқан сопыларға қатал мәміле көрсеткен және олардың бүлік шығару, Исламды іштей құлату қиянаттарына байланысты өлім жазасына кесілулеріне пәтуа берген.

Ислам ілімдеріне философияны араластырғандарға қарсы шығушылардың басында пайғамбарымыз (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) келеді. Мәшһүр болған бір хадис шәрифінде: «Үмбетім жетпіс үш топқа бөлінеді. Жетпіс екісі тозаққа түседі, біреуі ғана құтылады. Олар – менің және сахабаларымның жолында болғандар» деген. Болашақтан хабар берген бұл хадис шәриф үлкен мұғжиза болып табылады. Шыныда да Расулуллаһтың (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) хабар бергеніндей болды. Ислам ілімдеріне философияны араластырып, сахабалар жолынан айрылған жетпіс екі ағым мен олардың пәлсапасын «Әһли сүннет» ғалымдары кеңінен зерттеп, жоғарыдағы хадис шәрифтің жарығы астында оларды не бір қуатты дәлелдер және құжаттармен теріске шығарған. Осындай ұлы ғалымдардың бірі - Сәйид Шәриф Жүржани (рахимә-һуллаһу та’ала). Тасаууфта уилаят дәрежесіне көтерілген бұл үлкен ғалым х.816 [м.1413] жылы Ширазда қайтыс болған. «Шәрһ-и Мәуақиф» атты кітабы осындай дәлелдерге толы. Кәлам ілімінің ең жоғары дәрежесіне шыққан Садәддин Тафтазани да (рахимә-һуллаһу та’ала) өте құнды «Шәрһ-и ақаид» кітабында бидғатшылар философиясын түбінен қопарған. Ол х.792 [м.1389] жылы Самарқанда қайтыс болған. 548 [м.1153] жылы Бағдатта қайтыс болған Мұхаммед Шәхристанидің (рахимә-һуллаһу та’ала) «Әл-Миләл уән-ниһал» атты кітабы болса, басынан соңына дейін осындай адасқан философияларға берілген дәлелді жауаптармен толы. Бұл арабша кітап пен оның түрікше аудармасы бір неше рет қайта басылған. ЮНЕСКО тарапынан Еуропа тілдеріне аударылып жарияланған, Ислам дінінің негізінде философия жоқ екенін, «Ислам философиясы» деген тіркестің дұрыс еместігін бүкіл әлем түсінген.

Имам Мұхаммед Ғазали (рахимә-һуллаһу та’ала) тасаууфты да, метафизиканы да зерттеген. «Әл-мүнқиз» және «Әт-тәхафутул-фәласифә» атты кітаптарында философтардың тек ақылға сүйенетінін, көп қателескендіктерін; ал тасаууфшылардың тек аяти карималар мен хадис шәрифтерге бағынып, шынайы иман мен мәңгілік бақытқа қауышқандықтарын жазған. Жоғарыда мұсылман екендіктері айтылған жетпіс екі бидғат тобының пәлсапаларын зерттеп, олардың грек философтарының ықпалында қалғанын дәлелдеген. «Бидғатшы» деп аталатын мұсылмандардың сенімдерінің ақиқатқа, яғни Құран кәрім мен хадис шәрифтерге сай келмейтіндігі белгілі. Олардың грек философиясынан алған дүниелері XXI-ғасырға келіп, әлдеқашан өз құнын жоғалтып үлгерді. Бидғатшы, адасқан ағымдардағы мұсылмандардың сенімдері бір-бірімен салыстырылатын болса, Аллаһу та’аланың бірлігі, ұлылығы, барлық нәрсенің Одан келгендігі, Оның барлық нәрсеге ие екендігі, құдіреті жететіндігі, Ислам дінінің ең хақ және ең соңғы дін екендігі, Құран кәрімнің Аллаһтың сөзі екендігі және Мұхаммед алейһиссаламның Оның соңғы пайғамбары екендігі мәселелерінде барлығы бір ауыздан келіседі. Барлығы осыны білдіруде. Адамды, христиандар сияқты «күнәхар» емес, қадірлі болмыс деп санайды. Сондықтан жетпіс екі бидғат тобының барлығы мүмин, мұсылман. Сонымен қатар, олар ақыл мен дін және философияны бірдей денгейде көргендіктен имандарында айырмашылықтар пайда болды. Әр түрлі философияларға берілулерінің кесірінен араларында мәнсіз бөлінушіліктер мен тартыстар орын алды. Олардың қайсысының хақ, дұрыс екендігі тек ілім арқылы және хадис шәрифтермен салыстыру арқылы анықталады, әйтпесе күш қолданып, бір-біріне дұшпан болып, бір-бірін адасушы санау арқылы анықтауға болмайды!

Ислам ғұламаларының айтуынша, Ислам діні бес нәрсені қорғауға алған. Олар: 1) Жан, 2) Мал-мүлік, 3) Ақыл, 4) Нәсіл 5) Дін. Олай болса, тек өзі сенген философияны дұрыс деп санап, өзгенің малы мен жанына қол салып, ешқандай насихатқа мән бермейтін бидғатшының не діні, не ақылы жоқ.

Енді бидғатшылардың иман білімдеріне араластырған философияларын қоя тұрып, Құран кәрімнен таңдап алған аяттарымыз арқылы Аллаһу та’аланың шынайы мұсылманнан нені талап ететінін және оған қандай бұйрықтар бергенін тағы да зерттеп көрейік. Өйткені, Исламның негізінде философия жоқ. Жетпіс екі бидғат тобы философияны Ислам дініне араластырған, Исламды жаралаған. Бір жағынан көне грек философиясын дін білімдеріне араластырған, бір жағынан өз көзқарастарына, өз түсініктеріне қарай діни үкімдерді өзгерткен. Мұхаммед алейһиссалам жәннатқа кіретінін сүйіншілеген «Әһли сүннет уәл жамағат» тобы дін білімдерін Асхаби кирамнан (радиаллаһу та’ала анһум әжмаин) естіген қалпында алған, грек философиясын және өз пікірлерін бұл білімдерге мүлдем араластырмаған. Бұл білімдерді басқа дін білімдерінен және философиядан және өз ақылдарынан жоғары қойған. Өйткені, Ислам діні ақылы толық адам қабылдайтын білімдерден тұрады. Ислам білімдерінің тіпті біреуінің дұрыс екендігіне күмәнданған ақылдың сәлим (толық) ақыл емес, сақим (нұқсан) ақыл екендігі аңғарылады. Ислам дінін нұқсан деп санап, оны философиямен толықтыруға тырысқан ақылдың нұқсан екендігі аңғарылады. Бір кәпір толық ақли сәлиммен (толық ақылымен) амал ететін болса, оның ахлақы мен істері Аллаһу та’аланың бұйрықтарына сай болады. Аллаһу та’аланың оған иман нәсіп ететіндігі Исмаил Хаққы Бурсауидің (1137 [м.1725] жылы қайтыс болды) «Рух-ул-баян» тәфсирінің 6-бөлімінің соңында жазылған. Әһли сүннет ғалымдары (рахимә-һумуллаһу та’ала) грек философиясына тек оларды теріске шығару үшін ғана өз кітаптарынан орын берген. Бидғат және адасқан топтар грек философиясын діни білімдерге араластыруға, ал Әһли сүннет тобы оларды діни білімдерден ажыратуға, аулақ ұстауға тырысқан. Олай болса, Ислам дінін дұрыс үйрену және кәлам-и илаһиден (Аллаһу та’аланың сөзінен) мурад-и илаһиді (Аллаһу та’аланың мақсатын) түсінгісі келген адам Әһли сүннет ғалымдарының кітаптарын оқуы керек.

Юнус сүресінің 44-аятында: «Күмәнсіз Аллаһ адамдарға ешбір түрде зұлымдық жасамайды. Адамдар өздеріне зұлымдық жасауда» делінген.

Рад сүресінің 12-аятында: «Халық өзін бұзбағанша Аллаһ олардың жағдайын өзгертпейді» делінген.

Юнус сүресінің 108-аятында: «Тура жолға түскен адам өзі үшін түскен, ал адасқан адам өзінің зиянына адасқан болады» делінген.

Олай болса, біз қандай адам болуымыз керек? Аллаһу та’ала Құран кәрімде өзіне сенетіндерге сипаттама беруде. Фурқан сүресінің 63-73-аяттарында: «Рақымды болған Аллаһу та’аланың құлдары жер бетінде кішіпейіл, салмақты және қарапайым болып жүреді. Надандар оларға тиісетін болса, оларға [сендерге саулық мен саламаттық тілеймін дегендей] жақсы сөздер айтады. [Яғни оларға сыпайы мәміле көрсетеді.] Олар түнде сәжде жасайды және қиямда тұрады [яғни намаз оқиды]. Олар: "Йа, Раббым, тозақ азабын бізден алыстат. Тозақтың азабы үздіксіз және өте ауыр. Ол жақ күмәнсәз жаман жер және жаман тұрақ" дейді. Бір нәрсе берген кезде ысырап етпейді. Сараңдық та жасамайды. Екеуінің ортасындағы жолды ұстанады. Ешкімнің ақысын жемейді. Аллаһқа серік қоспайды. Одан басқаға жалбарынбайды. Аллаһ тиісуді харам еткен жанға тимей, әділетсіз ешкімді өлтірмейді. [Тек кінәлілерді жазалайды.] Зинақорлық жасамайды. Кімде-кім бұлардың бірін жасаса, күнә істеген болады. Қиямет күні азабы көп болады. Сол жақта масқара болып, қорланып, мәңгі қалады. Бірақ, Аллаһ тәубе еткен, дұрыс иман келтірген және ғибадат жасаған, пайдалы іс жасағандардың жамандықтарын жақсылыққа айналдырады. Аллаһ кешірім және мейірім иесі. Кімде-кім тәубе етіп, салих амалдар жасаса, Аллаһу та’алаға [тәубесі қабыл болып, Оның разылығына қауышқан күйде] оралады. Олар жалған нәрсеге куәлік етпейді. Пайдасыз және зиянды істерден сақтанады. Оларға аяттар оқылған кезде соқыр және керең сияқты тұрмайды, [мұқият тыңдайды. Бұл аяттармен оларға орындалуы әмір етілген нәрселерді жасайды].» делінген.

Маида сүресінің 8-аятында: «Ей, иман келтіргендер! Бір елге деген ашуларың сендерді әділетсіздікке жетелемесін. Әділ болыңдар!» делінген.

Маида сүресінің 89-аятында: «Аллаһ кездейсоқ айтылған анттарыңды емес, біле тұра [жалғаннан] берген анттарыңды есепке тартады» делінген.

Нахл сүресі, Бақара сүресі және басқа көптеген сүрелерде: «Аллаһ сабыр етушілермен бірге. Сабыр етіңдер. Сабыр ет, сабыр Аллаһ үшін» делінген.

Бақара сүресінің 217-аятында: «Фитна (бүлік) шығару өлтіруден де жаман» делінген.

Бақара сүресінің 262-аятында: «Берген нәрсеңді міндетсінбе!» делінген.

Бақара сүресінің 271-аятында: «Садақаларды жасырып берген жақсырақ» делінген.

Әнам сүресінің 151-аятында және Фурқан сүресінің 68-аяттарында «Өлтірмеңдер!» деп бұйырылған.

Араф сүресінің 31-аятында: «Аллаһ мал-мүлкін ысырап еткендерді жақсы көрмейді» делінген.

Араф сүресінің 56-аятында: «Тәртіпсіздік жасамаңдар» делінген.

Тәубе сүресінің 7-аятында: «Аллаһ келісімді бұзудан сақтанғандарды жақсы көреді» делінген.

Ибраһим сүресінің 26-аятында: «[Күпірге себеп болатын жаман сөз айтпаңдар.] Жаман сөз желдің жерден қопарған, тамыры жоқ жаман ағашқа ұқсайды» делінген.

Нахл сүресінің 90-аятында: «Аллаһ әділдікті, жақсылық жасауды, туыстарына қарауды бұйырады. Ұятсыздыққа, жамандыққа және шектен шығуға тыйым салады.» [Аяти кәримадағы ихсан сөзі тасаууф дегенді білдіреді. Аллаһу та’алаға көріп тұрғандай ғибадат ету деген сөз.]» делінген.

Исра сүресінің 23-24-аяттарында [және Ахкаф 15]: «Ата-анаңа "уф" деме, оларға ұрыспа! Оларға жылы сөйле, оларға жанашыр болып, кішіпейілділік таныт. "Раббым, олар мен кішкентай кезімнен өсіргені сияқты сен де оларға мейірімді бол" деп дұға ет!» деп бұйырылған.

Исра сүресінің 26-аятында: «Туыстарыңа, жолаушыға, міскінге ақысын бер! Қолыңдағыңды ысырап етпе!» деп бұйырылған.

Ал Исра сүресінің 28-аятында: «[Егер кедейлерге беретін ешнәрсең болмаса, оларға ештеңе бере алмасаң], ең болмағанда оларға жылы сөздер айт» делінген.

Таха сүресінің 131-аятында: «Ол кәпірлерден оларды сынау үшін мол ризық берген адамдарымызға қарама! [Дүниеліктері оларды азапқа жеткізеді!] Раббыңның саған берген ризығы одан жақсы және үздіксіз» делінген.

Рум сүресінің 31-32-аяттарында: «Дінде бөлек-бөлек топтарға ажырап, әр топ өзінікін дұрыс деп санап қуанған [және басқа топтарға дұшпан болған] адамдардан және мүшриктерден болмаңдар!» деп бұйырылған.

Шура сүресінің 13-аятында: «Дінді ұстаныңдар! Тәухид пен иманда бөлінбеңдер!» деп бұйырылған.

Жасиә сүресінің 18-19-аяттарында: «[Шәһуаттарына берілген] надандарға ерме! Олар сені Аллаһтың азабынан құтқара алмайды. Залымдар Исламға деген дұшпандықта бір-бірінің досы. Ал Аллаһтан қорқатындардың досы – Аллаһ» делінген.

Фәтһ сүресінің 29-аятында: «Аллаһ, сеніп әмірлерін орындағандарға кешірім мен үлкен сауаптар уәде еткен» делінген.

Хужурат сүресінің 9-аятында: «Егер мүминдерден екі топ бір-бірімен соғысса, татуластырыңдар, араларын түзетіңдер» деп бұйырылған.

Шура сүресінің 40-аятында: «Жамандықтың қайтарымы дәл сондай жамандық. Бірақ, кімде-кім кешірсе және татуласса, Аллаһ оған үлкен марапатын береді» делінген.

Хужурат сүресінің 6-аятында: «Егер бір пасық сендерге бір хабар әкелсе, оның мән-жайын сұрастырыңдар, [Сұрастырмай шешім қабылдамаңдар!] Әйтпесе білместен бір халыққа [немесе біреуге] жамандық жасайсыңдар, кейін істегендеріңе өкінесіңдер» делінген.

Хужурат сүресінің 10-аятында: «Ей мұсылмандар, сендер бір-бірлеріңе діндес бауырсыңдар. Екі бауырларыңды жарастырыңдар. Аллаһтан қорқсаңдар, сендерге мейірім танытады» делінген.

Хадид сүресінің 23-аятында: «Аллаһтың сендерге берген ниғметтерімен есірмеңдер! Жоғалтқан мал-мүліктеріңе қайғырмаңдар! Аллаһ өз-өзін жақсы көретін тәкәппар адамдарды жақсы көрмейді» деп бұйырылған.

Исра сүресінің 35-аятында: «Бір нәрсені өлшегенде, тартқанда өлшеу құралын дұрыс қолдан!» делінген.

Рахман сүресінің 9-аятында: «Таразыны дұрыс қой! Таразыда кем тартпа!» деп бұйырылған.

Мутаффифин сүресінің 1-5-аяттарында: «Адамдардың ішінде өздері бір нәрсе алған кезде толық алып, бірақ оларға бір нәрсе өлшеген кезде кем өлшеген адамдардың жағдайы қандай жаман! Олар үлкен бір күн үшін қайтадан тірілетіндерін білмейді ме?» делінген.

Осы аяттармен қатар Аллаһу та’ала құлдың қаншалықты мұқият болса да, адам ретінде кемшіліктер жасай алатынын білуде, оларға әділетпен және мейіріммен қарайтынын Құран кәрімде білдіруде.

Нахл сүресінің 61-аятында: «Егер Аллаһу та’ала адамдарды күпірліктері мен күнәлары үшін дүниеде жазалағанда еді, жер бетінде бірде-бір жанды қалмас еді» делінген.

Анкәбут сүресінің 7-аятында «Ант болсын, иман келтіріп, қайырлы амал істегендердің жамандықтарын жабамыз, оларға жасағандарының ең жақсысымен марапаттаймыз» делінген.

Зүмәр сүресінің 35-аятында: «Аллаһ иман келтіргендердің жамандықтарын жасырады, оларға жасаған істерінің ең жақсыларының марапатын береді» делінген.

Шура сүресінің 25-26-аяттарында: «Аллаһ құлдарының тәубесін қабылдайды. Күнәларын кешіреді. Иман етіп, сеніп, қайырлы амал істегендердің дұғасын қабылдайды. Ал, қарсы шыққандарға ауыр азаптар бар» делінген.

Мұхаммед сүресінің 2-аятында: «Аллаһ иман келтіріп, қайырлы амал істегендердің және Мұхаммед алейһиссаламға жіберген Құранға сенгендердің күнәларын жасырады және жағдайларын жақсартады» делінген.

Нәжм сүресінің 32-аятында: «Аллаһ салих амал істегендерге жәннатын береді. Олар кіші және үлкен күнәлардан және ұятсыздықтан сақтанғандар. Сенің Раббыңның кешірімі мол» делінген.

Назиат сүресінің 40-аятында: «Кімде-кім Раббының ұлылығынан қорқып, өзін нәпсінің қалауларынан тыйса, баратын жері күмәнсіз жәннат» делінген.

Сәбә сүресінің 17-аятында: «Біз ашкөздерден басқаға азап береміз бе?» делінген.

Міне, Ислам дінінің негізі адамдардың жүрегіне мол шаттық орнататын, рухын тазартатын және барша адамға оңай түсінілетін Аллаһу та’аланың осы ұлы бұйрықтарын орындау болып табылады. Ал, философияның негіздері тек адам көзқарастарынан тұрады. Бұларды тек оларды теріске шығару үшін оқу керек, тек қана Құран кәрім мен хадис шәрифтерде және Ислам ғалымдарының кітаптарында айтылған Аллаһу та’аланың бұйрықтарын қабылдап, соларды орындау керек. Шынайы мұсылмандық деген осы. Аллаһу та’ала мұсылмандардың әр түрлі сенімдерге ие болуына, ағымдар құруына, имандарының өзгеше болуына тыйым салған. Әсіресе мұсылмандардың жасырын жиналыстар өткізуіне, жасырын қоғамдар құруына, жала, ғайбат секілді харам нәрселермен айналысуына тыйым салды. Бұл мәселе туралы келген аяти карималардың мағынасы мынадай:

Мүжадәлә сүресінің 9-10-аяттарында: «Ей иман келтіргендер! Жасырын сөйлескен кездеріңде күнә істеу, дұшпандық жасау және пайғамбарға [және мұсылмандарды басқаратын мансаптарға] қарсы шығу туралы сыбырласпаңдар! Тек жақсылық жасау және Аллаһқа қарсы келуден сақтану туралы сөйлесіңдер. Ондай жасырын жиналыстар мұсылмандарды ренжіту үшін шайтанның істері болып табылады» деп бұйырылған.

Жасиә сүресінің 17-аятында: «Дін туралы оларға анық белгілер бердік. Олар болса, өздеріне ілім берілгеннен кейін бір-бірін көре алмағандықтан бөліне бастады. Раббың олардың бір-бірінен бөліну мәселелері туралы қиямет күнінде күмәнсіз олардың араларында үкім береді» делінген.

Рум сүресінің 32-аятында «Діндерінде бөлініп, топ-топ болған және әр топ өз сенімін жақтап қуанған мүшриктерден болмаңдар!» деп бұйырылған.

Хадид сүресінің 20-аятында: «Біліңдер, дүние өмірі ойын, сәндену, бір-біріңе мақтану, көп мал-мүлік иесі және көп балалы болудан тұрады. Ал бұл мына жаңбырға ұқсайды, қара топырақтан шығарған өсімдіктері егіншіге ұнайды. Бұл өсімдіктер кейін қурайды. Сап-сары болғаны байқалады. Содан соң қоқыс болады. Ал ахиретте [дүниеге берілгендерге] ауыр және шексіз азаптар бар. [Дүниеліктерді Аллаһтың әмірлеріне сай пайдаланғандарға] ол жерде Аллаһтың разылығы мен кешірімі бар. Дүниелік өмір тек алдамшы, өткінші кезең» деп көрсетілген.

Дүниенің ахиретті жақсарту үшін бір құрал екенін түсіндіруде бұдан да жақсы түсіндіретін басқа қандай сөз бар? Сондықтан дүниенің қызықтарына беріліп, тура жолдан ауытқудың орнына дініміздің бұйрықтарына жан-тәнімізбен бағынайық. Иманы мен діни білімі дұрыс болып, адасқандарға алданбаған мұсылман адал адам, заңға бағынушы азамат, шынайы ғалым, отансүйгіш адам болады. Өзіне де, халқына да пайдалы болады.

Ислам діні адамды қадірлі тұтып, аса мән береді. Аллаһу та’ала Тин сүресінің 4-ші аятында: «Мен адамды ең көркем түрде жараттым» деген, адамның өміріне аса мән берген, «Өлтірмеңдер!» деп бұйырған. Христиандардың адамды «күнәмен кірленген ластық» деп сипаттауын Ислам діні мүлдем қабылдамай, жоққа шығарған. Бүкіл адам баласы мұсылман болуға бейім болып туылады. Пәк, таза болып дүниеге келеді. Одан кейін адамның әрбір ісі өзіне байланысты. Зүмәр сүресінің 41-ші және Юнус сүресінің 108-ші аяттарында: «Тура жолда жүрген адам өз пайдасына, адасқан адам да өз зиянына адасқан болады» делінген. Өйткені, Аллаһу та’ала оларға ең сүйікті құлы болған Мұхаммед алейһиссаламды пайғамбар ретінде, ең ұлы кітабы болған Құран кәрімді жол көрсетуші ретінде жіберген. Құран кәрімнің және пайғамбарымыздың (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) анық көрсеткен дұрыс жолымен жүрмегендер мұны ұнатпағаны үшін күмәнсіз жазаларын тартады.

Сад сүресінің 87-ші аятында: «Құран, бүкіл адамзат үшін насихат» делінген. Исра сүресінің 15-ші аятында: «Кімде-кім тура жолға түссе, өз пайдасына түседі. Кімде-кім өз ақылына еріп, адасса, өзінің зиянына адасады. Ешкім ешкімнің күнәсінің жазасын тартпайды. Біз пайғамбар жібермегенше азаптамаймыз» делінген.

Біз Аллаһу та’аланың бізді дұрыс болған иманға қауыштыруын тілеп дұға етуіміз керек. Ал бұл тек ең  шынайы, ең соңғы дін болған мұсылмандық дінін және осы дінді дұрыс күйде түсіндірген «Әһли сүннет» ғалымдарының (рахимә-һуллаһу та’ала) кітаптарын мықты ұстану арқылы ғана жүзеге асады.

Аллаһу та’ала адамдарды мүмин, мұсылман етуге мәжбүр емес. Оның мейірімі шексіз болуымен қатар, азабы да шексіз. Әділдігі де шексіз. Ол өзі қалаған құлына себепсіз және ол сұрамаса да иман нәсіп етеді. Өз ақли сәлимына (толық ақылына) бағынып, ахлақы мен іс-әрекеттерін жақсартқан құлдарға да дұрыс иман беретіні жоғарыда білдірілді. Кісінің иманды немесе имансыз болып өлуі соңғы демінде белгілі болады. Бүкіл өмірі иманмен өтіп, соңғы күндерінде иманынан айрылып, имансыз өлген адам қияметте имансыздардың қатарында болады. Иманмен өле алу үшін күнде дұға ету керек. Аллаһу та’ала шексіз мейірімді болғандықтан, пайғамбарлар жіберіп, өзінің бар және бір екенін, әрі сену керек болған нәрселерді құлдарына білдірді. Иман – пайғамбардың (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) білдіргендерін мақұлдау, растау деген сөз. Пайғамбарды растамаған, қарсы келген адам кәпір болады. Кәпірлер тозақта мәңгі жанады. Пайғамбарды (алейһиссалауату уәттәслимат) естімеген адам Аллаһу та’аланың бар және бір екендігін ойлап, осыған иман келтірсе және пайғамбар (алейһиссалауату уәттәслимат) туралы естіместен қайтыс болса, ол да жәннатқа кіреді. Мұны ойламаса, иман келтірмесе, жәннатқа кірмейді. Пайғамбарға (алейһиссалауату уәттәслимат) қарсы келмегені үшін тозаққа да бармайды. Қиямет күні тірілтіп, есепке тартылғаннан кейін қайтадан жоқ етіледі. Тозақта мәңгі жану пайғамбарды (алейһиссалауату уәттәслимат) естіп, оған қарсы келудің жазасы болып табылады. Мұндай ғалымдар арасында (рахимә-һумуллаһу та’ала) «Аллаһу та’аланың бар екенін ойламай, иман келтірмеген адам тозаққа түседі» дегендер бар болғанымен, бұл сөз пайғамбарды (саллаллаһу та’ала алейһи уәсәлләм) естігеннен кейін ойланбағандар жайлы айтылған. Ақылы бар адам пайғамбарға (алейһиссалауату уәттәслимат) қарсы шықпайды. Дереу иман келтіреді. Ақылына жүгінбей, нәпсіне, шәһуатына еріп, басқаға алданса, қарсы шығады. Мұхаммед алейһиссаламның көкесі болған Әбу Талиб Оны өз балаларынан да артық жақсы көргенін әрдайым айтып жүрген, Оны мадақтайтын қасидалар (өлеңдер) жазған. Мұхаммед алейһиссалам оның өлім аузында жатқан төсегінің қасына келіп, иман келтіруін сұрап көп жалынған болса да, салт-дәстүрінен айрылмау үшін иман келтіруден мақрұм қалғандығы тарихтарда кеңінен жазылған. Салт-дәстүрге, модаға еру ауруы нәпсіміздің тұзақтарының бірі болып табылады. Көптеген адамдар нәпістерінің осындай тұзақтарына түсіп, үлкен бақыттан, үлкен табыстардан мақрұм болған. Сондықтан да бір хадис құдсиде Аллаһу та’ала: «Нәпістеріңді өздеріңе дұшпан деп біліңдер! Өйткені, нәпістерің маған дұшпан!» деген.

Христиан болып туылған, христиандық тәрбие алған [дәлірек айтқанда миына құйылып алдатылған] адам оңайлықпен мұның ықпалынан құтыла алмайды. Одан кейін егер дінін өзгертсе, достарының оны қорлауы, отбасының одан алыстауы мәселе болуы мүмкін. Бірақ, бұлардың бәрі бір-бір себеп болуымен қатар, ең үлкен кемшіліктің бірі – соңғы кездері мұсылмандардың өздерінің таза, қисынды діндерін білмеуі болып табылады. Кейбір дін надандарының және жетпіс екі бидғат топтың біріне ерген адасушылардың Ислам діні туралы берген қате мәліметтері, қате тәфсирлері және дүмше ғалымдардың ғылым пердесінің артында қарсылық жазбалары мен жалалары мұсылман болмағандарға кері ықпалын тигізіп, оларды осы тап-таза, нұрлы, қисынды және адамгершілікті хақ діннен алыстатуда. Алайда, біз оқыған христиан кісімен осы кітапта жазылған мәселелер жайлы сөйлескен кезімізде оның Исламға қандай таңданыспен қарағанын көрудеміз. Шынайы мұсылмандардың арасына араласып кеткен жетпіс екі бидғат өкілін бір жаққа ысырып қоятын болсақ, бұдан бір ғасыр бұрын Ислам мен христиан діндерін бейтарап түрде ғылыми дәйектерге сүйеніп салыстырған Харпуттық Исхақ мырза сияқты Әһли сүннет ғалымдары (рахимә-һумуллаһу та’ала) көп болған. Өкінішке орай, олардың еңбектері басқа тілдерге аударылмаған, басқа дін өкілдері олардың кітаптарын оқи алмаған. [Харпуттық Исхақ мырзаның жазған «Зия-ул қулуб» кітабының түрік пен ағылшын тілдеріндегі аудармасы Хақиқат кітап үйі тарапынан басылған. Қазіргі Інжілдердің өзгертілгенін және христиандықтың үкімі  жойылғанын дәлелдеген.]

Ислам дінін қате таныстыру тұрғысында Әһли сүннет болмаған Ислам мемлекеттерінің үлкен зияны тиіп жатыр. Әлемде қазір саны 40-қа жеткен Ислам мемлекеттерінің бір бөлігіндегі қате сенімдегі дін адамдары бүкіл әлемге Ислам діні туралы қате мәлімет және тұжырым қалыптасуына себеп болуда. Әһли сүннет болмаған мемлекеттерде Құран кәрім қате тәфсирленуде, тіпті кейбір пайғамбарларды (алейһимуссалауату уәттәслимат) [мысалы Адам алейһиссаламды] теріске шығаруда. Уақыт өте келе бұл елдердің басқарушылары дұрыстықты үйреніп, осындай қате әрекеттерінен бас тартып, Әһли сүннет ғалымдары (рахимә-һумуллаһу та’ала) жазған миллиондаған құнды кітаптар көрсеткен тура жолды табатыны күмәнсіз. [Әлхамдулиллаһ, қазіргі таңда Хақиқат кітап үйінің дұрыс баспалары ғаламтор арқылы бүкіл әлемге таратылуда. Ғаламтордағы адресіміз www.hakikatkitabevi.com. Кезкелген мемлекеттен компьютер арқылы осы адреске байланғанда барлық кітаптарымыз мониторда көрінеді. Қалаған кітапты таңдап, монитордан оқиды. «С.Әбәдийа» кітабының 563 бетіне қараңыз!]

Иманы болмаған адамның тозақ отында мәңгі жанатынын пайғамбарымыз (саллаллаһу та’ала алейһи уәсәлләм) хабарлаған. Бұл хабар, әрине, дұрыс. Бұған сену Аллаһу та’аланың бар және бір екендігіне сену сияқты маңызды. Мәңгі отта жану деген не? Кезкелген адам отта мәңгі жану азабын ойласа, қорқанынан есі ауысып кетеді. Бұл үрейлі пәлекеттен құтылудың жолын іздейді. Мұның жолы өте оңай. «Аллаһу та’аланың бар және бір екендігіне және Мұхаммед алейһиссаламның Оның соңғы пайғамбары екендігіне және Оның хабар берген нәрселерінің бәрінің дұрыс екендігіне сену» адамды осы мәңгілік азаптан құтқарады. Кімде-кім «Мен бұл отта мәңгі жануға сенбеймін, сондықтан одан қорқпаймын, одан құтылудың жолын іздемеймін» десе, оған «Сенбеуге себеп болатындай дәлелің, құжатың бар ма? Қандай ғылым сенің сенуіңе кедергі болуда?» дейміз. Әрине дәлел көрсете алмайды. Дәлелі болмаған сөзді ғылым деуге болады ма? Ол тек көзқарас және ықтимал деп аталады. Миллионда бір, миллиардта бір ықтимал болса да, «Мәңгі отта жану» деген қорқынышты азаптан сақтану керек емес пе? Тіпті аздаған ақылы бар адамның өзі осы азаптан сақтанбайды ма? Мәңгі отта жану ықтималынан құтылудың шарасын іздемейді ме? Демек, әрбір ақыл иесінің иман келтіруі керек. Иман келтіру үшін салық төлеу, мал-мүлік өтеу, жүк тасу, ғибадат қиыншылығын көру, зауықты, қызықты нәрселерден сақтану сияқты қиындықтарға төзу қажет емес. Тек қана жүрекпен, ықыласпен, шын көңілмен сену жеткілікті. Бұл сенімін сенбейтіндерге білдіру де шарт емес. Мәңгі отта жануға сенбейтіннің аз болса да, ықтимал беруі, ойланып көруі ақылға және адамгершілікке қонымды. Мәңгі отта жану ықтималына қарсы жалғыз және нақты шарасы болған «ИМАН» ниғметінен қашу ақымақтық, әрі оғаштық емес пе?

Сәнауллаһ Пани-пути (рахметуллаһи алейһ) «Хуқуқ-ул-Ислам» аттыкітабында былай дейді: «Аллаһу та’аланың бар екендігі, сипаттары, разы болған және ұнатқан нәрселері тек қана пайғамбарлардың (алейһимуссалам) білдіруімен аңғарылады. Ақылмен ұғыну мүмкін емес. Бұларды бізге Мұхаммед алейһиссалам білдірді. Хуләфа-и рашидиннің (төрт ұлы халифаның) еңбектерімен жан-жаққа таралды. Кейбір сахабалар кейбір білімдерді естіген еді. Осы білімдердің барлығын жинақтады. Асхаби кирамның бұл мәселеде бізде үлкен ақылары бар. Сондықтан да оларды түгелдей жақсы көруіміз, мақтауымыз, бағынуымыз әмір болды (ридуануллаһи таала алейһим әжмаин).» Бұл кітап парсы тілінде Лахорда және 1410 [м.1990] жылы Стамбулда Хақиқат кітап үйі тарапынан басылды.