33) Уаһһабилердің «Фәтх-ул-мәжид» кітабы тасаууфқа сенбейді. «Мазһабтар сахабалар дәуірінде жоқ еді. Бұлар кейіннен шығарылған. Тасаууф та яһудилер тарапынан дінге енгізілген» дейді. Оның өтіріктеріне, жалаларына Үндістанда жетіліп шыққан үлкен ғалым Мұхаммед Санауллаһ Османи Деһлеуи (рахметуллаһи алейһ) «Иршад-ут-талибин» атты парсы тіліндегі кітабында өте керемет жауаптар берген. Санауллаһ Деһлеуи айтады:

Әулиелерге сенбейтіндер бар. «Әулиелер бар еді, қазір жоқ» дейтіндер бар. «Әулие мүлдем күнә істемейді, ғайыпты біледі. Қалағаны дереу орындалады. Қаламағаны дереу жоқ болады» дейтіндер және осы себептен әулиелердің қабіріне барып, олардан тілейтіндер бар. Осылай сенетіндер өз дәуіріндегі әулиелердің осындай болмағанын көріп, олардың әулие екендігіне сенбейді. Олардың фәйздерінен мақрұм қалады. Мұсылман мен кәпірді бір-бірінен ажырата алмайтындай сауатсыз болғандар да өздерінің әулие екендігін айтып жүр. Сондай надандарды әулие деп санап, оларға байланған ақымақтар да бар. Әулиелердің «Сәкр» күйінде, яғни Аллаһқа деген сүйіспеншілік қаптап, өздерін ұмытқан кезде, білмей айтқан сөздерін айтып, әулиелерге кәпір дейтіндер де бар. Әулиелердің осындай сөздерінен өз бетінше қате мағына шығарып, солай қате сенгендер, осылайша Әһли сүннет ғалымдарының Құран кәрімнен және хадис шәрифтерден шығарған дұрыс білімдеріне сенбегендер, адасқандар бар. Расулуллаһтың (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) баршаны дінге шақыруға міндеттелген захир (сыртқы) білімдерін үйреніп, Расулуллаһтың сахабаларынан қалағанына қалағанынша білдіруіне рұқсат берілген тасаууф марифеттеріне сенбейтіндер бар. Әулиелерге мән бермейтін, құрмет көрсетпейтіндер бар болуымен қатар, әулиелерге табынатын, олар үшін нәзір ететіндер, қағбаны тауаф еткендей қабірлерін айналатындар бар. Осы себептен, уилаяттың, яғни әулиеліктің не екендігін дін бауырларыма түсіндіргім келді және араб тілінде «Иршад-ут-талибин» кітабын жаздым. Ал қазір парсы тілінде жазып жатырмын. Бұл кітап бес бөлімнен тұрады:

Бірінші бөлім: уилаяттың дұрыс екенін көрсету.

Екінші бөлім: тасаууф жолында ұстану керек болған әдептер.

Үшінші бөлім: пірдің ұстануы керек болған әдептері.

Төртінші бөлім: тасаууф жолында ілгерілегенде ұстану керек болған әдептер.

Бесінші бөлім: Аллаһу та'алаға жақындауды және жақындатуды түсіндіру.

[Санауллаһ пани-пути 1225 [м.1810] жылы қайтыс болды.]

Бірінші бөлім: Ислам дінінде уилаят және тасаууф ғылымы бар. Адамда захири (сыртқы) жетілгендіктер, үстемдіктер бар болуымен қатар, батыни (ішкі) үстемдіктер де бар. Захири үстемдіктер – Әһли сүннет ғалымдарының Құран кәрімнен және хадис шәрифтерден түсініп шығарған білімдеріне сай сену және парыздарды, уәжіптерді, сүннеттерді, мүстаһабтарды орындау, әрі харамдардан, мәкрухтардан, күмәнділерден, бидғаттардан сақтану. Батыни үстемдіктер – адамның жүрегінің, рухының көтерілуі. «Бұхари» және «Мүслим» кітаптарында хазреті Омар (радиаллаһу анһ) былай хабар берген: Бір күні Расулуллаһтың (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) қасында отырған едік. Бейтаныс бір адам келді. «Ислам деген не?» деп сұрады. Бұған пайғамбарымыз: «Калима-и шаһадатты айту, күнде бес уақыт намаз оқу, Рамазан айында ораза ұстау, зекет беру және жағдайы жеткенде қажылыққа бару» деп жауап берді. Сұраған адам: «Дұрыс айттың» деді. Сұрақ қоюына, кейін берілген жауапты растағанына біз тыңдап отырғандар таңқалдық. Кейін ол «Иман деген не?» деп сұрады. Пайғамбарымыз: «Иман – Аллаһқа, періштелерге, кітаптарға, пайғамбарларға, қиямет күніне және жақсылық пен жамандықтың Аллаһтың тағдырымен, қалауымен болатындығына сену» деп жауаптады. Әлгі адам бұған да «Дұрыс айттың» деді. Кейін «Ихсан деген не?» деп сұрады. Пайғамбарымыз: «Аллаһу та'алаға Оны көріп тұрғандай ғибадат етуің. Сен Оны көрмесең де, Ол сені үнемі көріп тұр» деп жауап берді. Кейін ол «Қиямет күні қашан келеді?» деп сұрап еді, пайғамбарымыз: «Мұны сенен артық білмеймін» деді. Кейін «Қияметтің белгілері қандай?» деп сұрады. Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) қиямет басталатын уақыттың белгілерін айтып берді. Кейін бізге қарап «Бұларды сұрап кеткен Жәбрейіл алейһиссалам еді. Сендерге діндеріңді үйрету үшін келген еді» деді.

[«Хадис-и Жибрил» деп аталатын бұл хадис шәриф Имам Нәуәуидің (рахметуллаһи алейһ) қырық хадисінің екіншісі. Бұл қырық хадисті Ахмед Наим (рахметуллаһи алейһ) түрік тіліне аударған және басылған. Мәулана Халид Бағдади (рахметуллаһи алейһ) мұны парсы тілінде түсіндіріп, оны «Итиқаднама» деп атаған. Фәйзуллаһ Итиқаднаманы парсы тілінен түрік тіліне аударып, «Фәраид-ул-фәуаид» деп атаған. 1312 [м.1894] жылы Стамбұлда басылған. Бұл аударма латын әріптерімен «Herkese Lâzım Olan Îmân» (Баршаға қажетті иман) деген атаумен 1982 жылы басылған. Кәмахлы Фәйзуллаһ 1323 [м.1905] жылы қайтыс болды.]

Бұл хадис-и Жибрилден аңғарылып тұрғаны, иманнан және ғибадаттардан басқа «Ихсан» деп аталатын кәмілдік, үстемдік бар, біз бұл үстемдікке «Уилаят» дейміз. Әулиені Аллаһу та'алаға деген сүйіспеншілік қаптаған кезде оның жүрегінде масиуаның болмысы және сүйіспеншілігі жоқ болады. Бұл жағдай «Фәна-и қалб» деп аталады. Бұл мушаһада Аллаһу та'аланы көру емес. Аллаһу та'ала бұл дүниеде көрінбейді. Бірақ, әулиеде Аллаһу та'аланы көргендей бір жағдай болады. Бұл жағдай қалаумен пайда болмайды. Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) «Аллаһу та'аланы көріп тұрғандай ғибадат ету» деп осы жағдайды хабар берген.

Екіншіден айтарымыз, хадис шәрифте: «Адамның бойында бір ет бөлшегі бар. Ол салих болса, бүкіл денесі салих болады. Нашар болса, бүкіл денесі нашар болады. Бұл ет бөлшегі – жүрек!» делінген. Дененің салих болуы үшін жүректің салих болуына тасаууфшылар «Фәна-и қалб» дейді. Жүрек Аллаһу та'аланы жақсы көруде фәни болады. Оның жақсы көрген нәрселерін жақсы көретін жүрек болса, жүректің бұл фәнасы көршісі болған нәпіске әсер етеді. Нәпіс әммаралығынан (тәрбиесіздігінен) құтыла бастайды, «Хуббы филлаһ және Буғды филлаһ»-қа қолжеткізеді. Яғни Аллаһу та'аланың ұнатқан нәрселерін жақсы көреді. Аллаһу та'аланың ұнатпағандарын жақсы көрмейді. Сондықтан, дене толықтай Исламның үкімдеріне бағынуды қалайды.

Сұрақ: Жүректің салих болуы үшін иманнан және амалдан басқа нәрсе бар ма?

Жауап: Хадис шәрифте: «Жүрек салих болса, дене де салих болады» делінген. Дененің салих болуы – Исламның үкімдерін ұстануы деген сөз. Көп адамдар бар, жүрегінде иман бола тұра Исламның үкімдерін ұстанбайды. Иманы бар, бірақ салих амалдары аз, жаман амалдары көп болғандардың тозақта азап көретіндігі хабар берілді. Демек, жүректе тек қана иманның бар болуы дененің салих болуына себеп бола алмауда.

Олай болса, жүректің салих болуы иманды болуы деген сөз емес. Жүректің салих болуы әрі иманды болуы, әрі дененің салих амалдар жасауы деуге де болмайды. Өйткені, дененің салих болуына тағы дененің салих болуын себеп қылып көрсету қисынсыз сөз болады. Бұдан аңғарылатыны, жүректің салих болуы иман мен ғибадаттан басқа нәрсенің жүректе бар болуы деген сөз. Бұл тасаууфшылар «Фәна-и қалб» деп атаған Аллаһқа деген сүйіспеншілік.

Үшіншіден айтарымыз, сахабалардың әрқайсысының сахаба болмаған мұсылмандардың барлығынан үстемірек екендігі бірауыздан хабар берілген. Алайда, қияметке дейін келетін Ислам ғалымдары арасында білімдері мен амалдары сахабалардың кейбірлерінің білімі мен амалдары сияқты болғандары бар. Бұдан басқа, хадис шәрифте: «Басқалары Аллаһ разылығы үшін Ухуд тауындай алтынды садақа қылып берсе, сахабаларымның Аллаһ жолында берген жарты са’ арпаның сауабына жете алмайды» делінген. Сахабалардың ғибадаттарының осындай құнды болуы Расулуллаһтың (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) сұхбатына қатысу арқылы жүректерінде пайда болған «Батыни кәмілдік» себебінен. Олардың батындары, яғни жүректері Расулуллаһтың мүбәрәк батынынан нұр алды. Батындары нұрланды. Жетінші бөлімнің бірінші бетінде жазғанымыздай, хазреті Омар қайтыс болғанда баласы Абдуллаһ «Білімнің оннан тоғызы кетті» деді. Сол жердегі жастардың бұл сөзге таңқалғанын байқағанда: «Сендер білетін фиқһ пен кәлам білімдерін айтпаймын. Расулуллаһтың мүбәрәк жүрегінен шыққан батын білімінің, марифеттің оннан тоғызы кетті деймін» деді. Сахабалардан кейін келген мұсылмандар арасында осы батын нұрына қауышқандар пірлерінің сұхбаттарында қауышты. Олар арқылы Расулуллаһтың мүбәрәк жүрегінен шыққан нұрларға қауышты. Олардың сұхбаттарында алынған нұр әлбетте Расулуллаһтың (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) сұхбатында алынғандай бола алмайды. Сахабалардың (радиаллаһу та'ала анһум әжмаин) үстемдіктері осы жерден келуде. Бұдан аңғарылғаны, захирдың кәмілдіктерінен, яғни үстемдіктерінен басқа батынның да кәмілдіктері бар. Бұл кәмілдіктердің әртүрлі дәрежелері бар. Осындай екендігін хадис құдси да көрсетуде. Хадис құдсида Аллаһу та'ала айтады: «Құлым маған біраз жақындаса, мен оған көп жақындаймын. Құлым маған көп жақындаса, мен оған көбірек жақындаймын. Құлым [парыздармен бірге] көп нәпіл ғибадат та жасаса, маған қатты жақындайтыны соншалық, оны қатты жақсы көремін. Оны жақсы көргенде дұғаларын қабыл етемін. Оның көруі, естуі және күшінің жетуі мен арқылы болады.» Аллаһу та'аланың осылай жақсы көруіне себеп болған нәпіл ғибадаттар – тасаууф жолындағы еңбектенулер.

Төртіншіден айтарымыз, мың жылдан астам уақыт бойы дүниенің үш үлкен құрлығында келген миллиондаған мұсылман тасаууф жолында еңбектеніп, салихтардың сұхбатына қатысып, жүректерінде бір хал пайда болғанын айтқан және жазған. Өтірік бір нәрседе осындай бірауыздық бола алатынын ешкім ойлай алмайды. Бұл бірауыздыққа келгендердің көбінің өмірбаяндары кітаптарда бар. Бәрінің білім, тақуалық иесі, салих адамдар болғандығы мәлім. Осындай жетілген, жақсы адамдардың өтірік айтуы мүмкін емес. Міне, осындай миллиондаған таза, жетілген адамдардың бірауыздан айтқаны, әрқайсысы өз пірлерінің сұхбатына қатысу арқылы жүректері Расулуллаһтың сұхбатында тараған нұрларға қауышты. Әрқайсысы «Салихтардың бірінің сұхбатына қатысу арқылы жүрегімізде иманнан және фиқһ білімдерінен басқа бір хал пайда болды. Жүректерімізде осы хал пайда болғанда Аллаһқа деген сүйіспеншілік, Аллаһтың сүйіктілеріне деген сүйіспеншілік және Аллаһу та'ала әмір еткен нәрселерге деген сүйіспеншелік жүректерімізге толды. Жақсы амалдарды, ғибадаттарды орындау бізге жағымды келді. Әһли сүннет ғалымдары көрсеткен дұрыс сенімдер көңілдерімізге орнықты» деген. Жүректерінде пайда болған бұл хал, әлбетте, кәмілдік, үстемдік. Кәмілдікке себеп болған хал.

Бесіншіден айтарымыз, әулиелердің кереметтері болады. «Керемет» – Аллаһу та'аланың әдетінен тыс, яғни жаратылыстану және табиғат заңдылықтарынан тыс жаратқан таңғажайып құбылыстар деген сөз. Бірақ, адамда табиғат заңдылықтарына қайшы нәрселердің болуы ол адамның міндетті түрде әулие екендігін көрсетпейді. Аллаһу та'аланың жақсы көрмейтін адамдарында да, тіпті кәпірлерде де осындай әдеттен тыс ғажайып құбылыстар байқалуы мүмкін. Кәпірлерде пайда болған әдеттен тыс құбылыстар «Сиқыр» деп аталады. Әулиеде (рахметуллаһи алейһим әжмаин) кереметпен бірге тақуалық та болады. Тақуалық – Аллаһу та'аладан қорқу, Оның әмірлері мен тыйымдарына бағыну деген сөз.

УИЛАЯТ ДЕГЕН НЕ? – Енді әулиеліктің не екенін түсіндірейік. Әулиелік – Аллаһу та'алаға жақын болу деген сөз. Бірақ, адамдардың Аллаһу та'алаға жақын болуы екі түрлі болады: Бірінші жақындық, Аллаһу та'аланың барлық адамдарға жақын болуы. «Қаф» сүресінің он алтыншы аятында: «Біз оған мойнындағы күре тамырынан да жақынбыз!» және «Хадид» сүресінің төртінші аятында: «Қайда болсаңдар да, Аллаһу та'ала сендермен бірге» делінген. Екінші жақындық, Аллаһу та'аланың адамдардың тек үстем болғандарына және періштелерге жақындығы. «Алақ» сүресінің соңғы аятында: «Сәжде ет және Аллаһу та'алаға жақында!» делінген. Жоғарыда жазылған хадис құдсида: «Құлым маған нәпіл ғибадаттарды да орындап жақындайтыны соншалық, оны қатты жақсы көремін...» делінген. Бұл аяти каримада және хадис құдсида айтылған жақындық тек таңдаулы үстем адамдарда ғана пайда болады. Бұл жақындық «Уилаят», яғни әулиелік деп аталады. Бұл жақындыққа қолжеткізу үшін әуелі Әһли сүннет сеніміне сай иман қажет. «Али Имран» сүресінің алпыс сегізінші аятында: «Аллаһу та'ала иман келтіргендерді жақсы көреді» делінген. Бірақ, мұсылмандар арасында таңдаулы болғандарын көбірек жақсы көреді. Әр мұсылманды жақсы көруі «Уилаят-и аммә» деп аталады. Таңдаулы мұсылмандарды қатты жақсы көруіне «Уилаят-и хасса» делінеді. Жоғарыда жазылған хадис құдсида айтылған жақсы көру – осы жақсы көру. Бұл жақсы көрудің де дәрежелері бар. Айта кететін жайт, Аллаһу та'ала адам ақылымен аңғарылмағанындай, Оның сипаттары да адамның ақылымен аңғарылмайды. Аллаһу та'аланың өзі сияқты және итибаратынан кезкелген бірі сияқты ештеңе жоқ. Сондықтан, Аллаһу та'аланың адамдарға деген жақындығының екеуі да адамның ақылымен түсінілмейтін, білінбейтін жақындық. Екі уақыттың және екі дененің бір-біріне жақын болуы сияқты емес. Аллаһу та'аланың құлдарына жақын болуы ақылмен аңғарылатын және сезім мүшелерімен сезілетін жақындықтар сияқты емес. Тек кейбір таңдаулы мұсылмандарға берген марифет деп аталатын біліммен аңғарылуы мүмкін. Бұл білім «Илм-и хузури» деп аталады. Біздің білімдеріміз «Илм-и хусули».

Аллаһу та'аланың құлдарына деген осы екі жақындығы аяти карима және хадис шәрифтермен көрсетілгендіктен, екеуіне де сенуіміз уәжіп. Аллаһу та'аланың біздерді көретіндігіне сенуіміз қажет болғанындай, бізге деген осы екі жақындығына да сенуіміз қажет. Аллаһу та'аланың көруі физика заңдылықтарымен түсіндірілетін, жарықтың түсуі арқылы көру болмауымен қатар, Оның бұл екі түрлі жақындығы да өлшем құралымен, метр, ангстрем арқылы көрсетілетін жақындық емес. Кейбір хадис шәрифтерде аршын, зра’ [қол], қарыс, арпа бойы дегендей өлшемдердің көрсетілуі өлшемін көрсету үшін емес, аз немесе көп екенін көрсету үшін.

Сұрақ: Уилаят – Аллаһу та'ала мен құлы арасындағы адамдар түсінбейтін күй болса, онда неліктен мұны жақындық сөзімен түсіндірген?

Жауап: Бұл сұраққа жауап бере алу үшін алдымен екі нәрсені атап өту керек:

1) Әулиеде пайда болған кәшф және бәрі ұйқыда көретін түстер бір нәрсенің мысалының, ұқсасының қиял айнасындағы көрінісі болып табылады. Ұйқыда көрінсе, түс делінеді. Ояу кезде болса, «Кәшф» делінеді. Қиял айнасы қаншалықты таза болса, кәшф және түс соншалықты дұрыс және сенімді болады. Осы себептен, пайғамбарлар (алейһимуссалам) көрген түстерге толықтай сену және жүгіну керек, бұл «Уахи»-дың бір түріне жатады. Өйткені, пайғамбарлардың бәрі күнәсіз. Яғни мүлдем қателеспейді. Қиялдары өте пәк, өте таза. Батындары, яғни жүректері (көңілдері) тап-таза. Әулиелердің түстерінің көбі де осындай. Дұрыс шығады. Өйткені, сахабаларда болғанындай тікелей немесе сахабалардан кейін келгендерде болғанындай ұстаздары арқылы Расулуллаһтың сұхбатында алған нұрларымен және Оның әмірлеріне бағыну арқылы әулиелердің қиялдары тазаланған, жүректері жылтыраған. Жалалуддин Руми (рахметуллаһи алейһ) бұл жайтты Мәснәуисінде керемет түсіндіруде: Шумақ:

Білесің бе, әулиелерді аулаған қиялдардың не екенін?

Көріністері ол, Құдай бақшасының әсемдігінің!

Пайғамбарларға бағынуының арқасында әулиелердің батындары жылтырайды, жалтырап тұрған айнадай болады (рахметуллаһи алейһим әжмаин). Кейде батындарының ескі қараңғылықтары қара дақтар сияқты сыртқа шығып, қиял айналары бұлдыр болады. Кәшф және түстерінде қателік болады. Бұл бұлдырлық кейде харам немесе күмәнді нәрсе істеп, яки шектен шығып, кейде надандардан, адасушылардан жұғып пайда болады. Күнә істеушілердің түстері көбінесе қате болады. Батындары қараңғы болғандықтан, көп қателеседі.

2) Аллаһу та'ала жаратқан нәрселердің барлығына «Әлем» делінеді. Үш түрлі әлем бар: «Алем-и шаһадат» – біз білетін материалдық әлем. «Алем-и әруах» – материалдық болмаған, өлшемсіз болған рух әлемі. «Алем-и мисал»-да заттық және затсыз ештеңе жоқ. Алем-и мисалда бірінші және екінші әлемдегі барлық нәрсенің және Аллаһу та'аланың, тіпті ойлардың, мағыналардың мысалдары бар. Аллаһу та'аланың ұқсасы жоқ, мысалы бар делінді. Бір нәрсенің өзіне және сипаттарына ұқсайтын басқа нәрсеге бірінші нәрсенің ұқсасы делінеді. Аллаһу та'аланың өзінің және сипаттарының ұқсасы жоқ, болуы мүмкін емес. Бір нәрсенің өзіне емес, тек сипаттарына ғана ұқсатылған нәрсеге бірінші нәрсенің мысалы делінеді. Мысалы, күнге патша делінеді. Патша – күннің мысалы болады. «Нұр» сүресінің отыз бесінші аятында: «Мүминнің жүрегіндегі Аллаһу та'аланың нұры шырағдан ішіндегі шам сияқты» делінген. Хадис шәрифте Аллаһу та'алаға мысал келтірген: «Ол сондай билеуші, үй жасаған, ішін заттарға толтырған». Осы себептен Аллаһу та'ала түсте көріне алады делінді. Юсуф алейһиссалам ашаршылық жылдарын арық сиырлар ретінде, ал молшылық жылдарын семіз сиырлар ретінде және бидай масақтары ретінде түсінде көрді. «Бұхари» кітабында келтірілген хадис шәрифте: «Түсімде көрдім, көп адамдар қасыма келді. Үстілерінде көйлек бар еді. Біреулерінің көйлектері көкірігене дейін, біреулердікі одан төмен еді. Омарды (радиаллаһу анһ) көрдім. Көйлегі жерге дейін ұзын еді» деді. Мұның мағынасы сұралды. Көйлек – білім деген сөз деді. Бұл аяти карималар және хадис шәрифтердің көрсетіп тұрғаны, ұқсасы болмаған және зат болмаған нәрселердің мысалдары түсте көріне алады және кәшф жолымен көрінуі мүмкін.

[Жалалуддин Руми 672 [м.1273] жылы Конияда қайтыс болды.]

Жоғарыдағы екі түсіндірмені анықтағаннан кейін айтарымыз, уилаят деп аталатын, белгісіз бір хал бар. Бұл хал кәшф жолымен алем-и мисалда екі дененің бір-біріне жақын болуы сияқты көрінуде. Уилаят халі ілгерілеген сайын кәшфте Аллаһу та'алаға қарай жүру сияқты, яки Оның сипаттарының бірінен басқасына бару сияқты көрінуде. Әулиелердің (рахметуллаһи алейһим әжмаин) белгісіз халдеріндегі өзгерістер алем-и мисалда осылай көрінгендіктен, бұл халдерге «Қурб-и илаһи» және өзгерістеріне «Сәйри-и илаллаһ» және «Сәйр-и филлаһ» дегендей атаулар берілген.

Тасаууф жолында «Фәна» пайда болғанда керіге қайту мүмкін емес. Кері қайтқандар фәнадан бұрын қайтқан. Бұл пақыр [яғни Сәнауллаһ хазреттері] мұны «Бақара» сүресінің жүз қырық үшінші аяти каримасының «Аллаһу та'ала имандарыңды кетірмейді. Ол құлдарына өте жанашыр» деген мағынасынан түсінудемін. Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) айтқан: «Аллаһу та'ала құлдарының имандарын кері алмайды. Бірақ, ғалымдарды жоқ қылып білімді кетіреді.» Бұл хадис шәриф Аллаһу та'ала шынайы иманды және батын ілімін кері алмайтындығын көрсетіп тұр. [Бұл аяти карима және хадис шәриф сахабалардың ешқайсысының кейіннен мүртәд болмағандығының куәсі. Өйткені, бәрінің иманы шынайы еді. Шииттер осы мәселені білсе, сахабалардың (алейһимурридуан) ешқайсысына тіл тигізбес еді.]

Нағыз тақуалық тек әулиелерде ғана пайда болады. Көре алмаушылық, кек сақтау, тәкәппарлық, рия, атаққұмарлық және осыларға ұқсас нәпістің жамандықтары толықтай кетпегенше нағыз тақуалықтың пайда болуы мүмкін емес. Бұлардың толықтай кетуі үшін «Фәна-и нәфс», яғни нәпістің фәни болуы қажет. Аллаһты жақсы көру басқа нәрселерді жақсы көруден көбірек болмағанша, тіпті жүректе Аллаһтан басқа нәрселерге деген сүйіспеншілік жоқ болмағанша кәміл иманға және нағыз тақуалыққа қолжеткізу мүмкін емес. Бұл тек «Фәна-и қалб» арқылы пайда болады. Фәна-и қалб туралы хадис шәрифте «Жүректің салих болуы» делінген. «Бұхари» және «Мүслим» кітаптарында хабар берілген хадис шәрифте: «Мұсылман кісі мені ата-анасынан, бала-шағасынан және барлығынан көбірек жақсы көрмегенше, оның иманы кәміл болмайды» делінген. Бұл хадис шәрифтің «Фәтхулмәжид» уаһһаби кітабында да жазылғандығын айтқан едік. Хадис шәрифте: «Үш адам иманының дәмін сезеді: Аллаһты және Расулын бәрінен де қатты жақсы көреді. Тек Аллаһтың сүйіктілерін ғана жақсы көреді. Иманға қауышқаннан кейін кәпір болудан қорқуы отта жану қорқынышынан көбірек болады» делінген. Рабия хазреттері бір қолында су толы, екінші қолында от толы ыдыс алып бара жатқан еді. Көргендер бұлай қайда бара жатырсың деп сұрағанында: «Тозақ отын сөндіруге және жәннатты жағуға бара жатырмын. Осылайша мұсылмандарды Аллаһу та'алаға тозақтан қорққанынан және жәннатқа кіру қалауынан ғибадат етуден құтқармақшымын» деді, әулиелік дегеніміз осы.

Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) «Сахабаларыма сый-сияпат көрсетіңдер!» деді. «Хужурат» сүресінің он үшінші аяти каримасында «Сый-сияпатқа лайықты болғандарың – тақуалығы ең жоғары болғандарың» делінген. Осы себептен, Ислам ғалымдары бірауыздан айтқаны бойынша, сахабалардың барлығы бұл үмбеттің ең үстемдері және ең тақуалары. Өйткені, сахабалардың барлығы (радиаллаһу та'ала анһум әжмаин) Аллаһтың Расулының сұхбатына қатысу арқылы әулиелік дәрежелердің ең жоғарысына көтерілді. «Тәубе» сүресінің жүз бірінші аятында «Имандары ілгеріде болғандар және хижретте алдында болғандар» делінген. Бұл аяти каримада сахабаларды мақтауда (радиаллаһу алейһим әжмаин). «Уақиа» сүресінің оныншы аятында: «Имандары ілгеріде болғандар – Аллаһу та'алаға жақындауда ілгеріде болғандар. Олардың бәрі муқарраб (жақындағандар)» делінген.

Батынның кәмілдікке жетуі үшін тасаууф жолында еңбектену уәжіп. «Али Имран» сүресінің жүз екінші аятында: «Ей, мүминдер! Аллаһу та'ала тыйым салған нәрселерден толықтай сақтаныңдар!» делінген. Яғни захирдағы істерде және батындағы ахлақ пен ақидада Аллаһу та'ала ұнатпайтын ештеңе қалмауын талап етті. Бұл аяти каримадағы бұйрық тасаууф жолындағы еңбектенудің уәжіп екендігін көрсетуде. Нағыз тақуалыққа тек уилаят арқылы қолжеткізу мүмкін. Нәпістің жоғарыда аталған жамандықтары харам. Бұл жамандықтар тазаланбағанша нағыз тақуалыққа қолжеткізу мүмкін емес. Бұлар нәпістің фәнасы арқылы тазалана алады. Тақуалық – күнәлардан сақтану деген сөз. Бұған хадис шәрифте: «Дененің салих болуы» делінді. Дененің салих болуы үшін жүректің салих болуы қажет. Жүректің салих болуына тасаууфшылар «Фәна-и қалб» деген.

Уилаят – жүректің және нәпістің фәни болуы деген сөз екенін жаздық. Тасаууф ғалымдарының (рахметуллаһи алейһим әжмаин) айтуынша, уилаят жеті дәрежеден тұрады. Бесеуі, алем-и әмрден болған Қалб, Рух, Сыр, Хафи, Ахфа атты бес латифаның фәни болуы. Алтыншысы, нәпістің фәни болуы. Жетіншісі, денедегі материялардың фәни болуы. Дене материяларының фәни болуына «Дененің салих болуы» деген атау берілді.

Тақуалыққа тек нәпіл ғибадат жасау арқылы ғана қолжеткізбейді. Тақуалық – парыздар мен уәжіптерді орындау және харамдардан сақтану деген сөз. Ықыласпен орындалмаған парыздардың, уәжіптердің еш қадірі жоқ. «Зумәр» сүресінің екінші аятында: «Аллаһқа ықыласпен ғибадат ет! Ғибадат тек Оған ғана жасалады» делінген. Харамдардан сақтану фәна-и нәфс болмастан пайда болмайды. Көрініп тұрғанындай, уилаяттың кәмілдіктеріне қолжеткізу парыздарды орындау арқылы болады. Бірақ, уилаятқа қауышу – Аллаһу та'аланың сыйы. Мұны қалағанына береді. Еңбектену арқылы берілмейді. Аллаһу та'ала адамдарға шамалары жететін нәрселерді әмір еткен. «Тәғабун» сүресінің он алтыншы аятында: «Аллаһ тыйым салған нәрселерден шамаларың жеткенше тыйылыңдар!» делінген. Көрініп тұрғанындай, қолдан келгенше еңбектену қажет.

Уилаяттың дәрежелері шексіз. Сади Ширази (рахметуллаһи алейһ) «Гүлістан» кітабында:

Оның әсемдігі шексіз, Садиның сөзі соңсыз,

Науқас ішумен қанбас, дарияның суы азаймас.

өлең шумақтарымен осыны түсіндіруде. Осы сияқты, тақуалық дәрежелері де шексіз. Хадис шәрифте: «Аллаһты ең жақсы танығандарың және Одан ең көп қорқатындарың менмін» делінген. Адам уилаят дәрежесінде жоғарылаған сайын Аллаһу та'аладан қорқуы артады. «Хужурат» сүресінің он үшінші аятында: «Аллаһу та'ала дәргейінде ең жоғарыларың – Одан ең көп қорқатындарың» делінген. Тақуалық дәрежелері шексіз болғандықтан, уилаят дәрежелерінде ілгерілеу үшін әрдайым еңбектену уәжіп. Батын білімінің артуын қалау әркез парыз. «Таха» сүресінің жүз он төртінші аятында: «Сүйікті пайғамбарым! Сен үнемі «Йа, Раббым, менің білімімді арттыр» деген дұғаны айт!» делінген. Бұл аяти карима осындай екендігін көрсетіп тұр. Әулиенің қолжеткізген дәрежесінде қалуы, жоғарылауды қаламауы харам. Мұхаммед Бақибиллаһ (рахметуллаһи алейһ) айтқан:

Аллаһ жолында әдеп қажет, әдеп!

Өлгенге дейін талап қажет, талап.

Теңіз суын аузыңа құйса да,

Еш қанбастан үнемі су іздеу қажет!

Жалалуддин Руми де:

Бауырым, бұл жолдың жоқ соңы,

Көп жүрсең де, жүру керек тағы!

деді. Қожа Мұхаммед Бақибиллаһ:

Қанша көп су ішкізсең де маған,

Саған деген от алауым артуда!

деген.

Батында жоғарылауға тырысу уәжіп болғандықтан, пір іздеу де уәжіп болуда. Өйткені, пір (рахметуллаһи алейһ) арада болмаса, Аллаһу та'алаға қауышу өте аз адамға нәсіп болған. Сондықтан Жалалуддин Руми:

Пірден басқа жоқ ешкім адамды тартатын,

Пір іздеп тап, оған өте берік байлан!

деді. Бірақ, жалған пірлерге алданбау керек.

Мүршиди кәмілдің белгісі – Әһли сүннет сенімінде болуы және Ислам үкімдерін толықтай ұстануы. Сөздері, іс-әрекеттері Ислам үкімдеріне сай болмаған [әйелінің, қызының аяқ-қолдары, басы ашық жүруіне бөгет болмаған] адам, ауада ұшса да, пір бола алмайды. [Мұсылман болған, иманы бар әйелдердің, қыздардың бастары, аяқ-қолдары ашық күйде көшеге шығуы, өздерін бөтен еркектерге көрсетуі харам болып табылады. Мұсылман еркектердің әйелдерін, қыздарын оранғызуы парыз. Әһли сүннет ғалымдарының (рахметуллаһи алейһим әжмаин) кітаптарына бағынбаған адам пір бола алмайды. Одан адамның дініне пайда емес, зиян тиеді.] «Инсан» немесе «Дәхр» сүресінің жиырма төртінші аяти каримасында: «Күнә істеушіге немесе кәпір адамға бағынба!» делінген. Аллаһу та'ала бұл аяти каримада алдымен «күнә істеушіге бағынба» деді. Одан кейін «кәпірге бағынба» деді. Өйткені, мұсылманның кәпірмен кездесуі аз болады. Күнә істеушіден бұйрық алуы көбірек болады. Сонымен қатар, күнә істеушімен бірге болудың кәпірмен бірге болудан зияндырақ екендігін көрсетуде. «Кәһф» сүресінің жиырма сегізінші аятында: «Жүрегі бізді зікір етуден қапы қалған және нәпсінің қалауларының артында жүрген және іс-әрекеттерінде Исламның сыртына шыққан адамға бағынба!» делінген. Бұл аяти каримадан аңғарылып тұрғаны, нәпіске еру жүректің ғапіл екендігін көрсетеді. Дененің бұзылған болуы, яғни күнә істеу жүректің бұзылғандығын көрсетуде.

[Қазір ашық-шашық жүрген әйелдер, ішкілік ішетіндер, яғни күнә істеп жүргендер мен ғибадат жасамайтындар мұсылмандарға «сен менің жүрегіме қара, менің жүрегім таза. Аллаһ жүрекке қарайды» дейді. Олардың бұлай айтуының қате екендігін осы аяти карима көрсетуде. Хадис шәрифте: «Жүрек бұзылған болса, дененің амалдарының бәрі бұзылған болады» делінгендігін жоғарыда жазған едік. Бұл хадис шәриф те күнә істеушінің осыған ұқсас сөздерін өтірікке шығаруда. «Аллаһ сыртқы көріністеріңе қарамайды. Жүректеріңе және ниеттеріңе қарайды» хадис шәрифі ғибадат жасап, қайырымдылық істеп жүргендерге қатысты айтылған. Яғни ғибадаттың қабыл болуы үшін Аллаһу та'аланың разылығы үшін жасалуы керек.]

Мүршиди кәмілдің екінші белгісі хадис шәрифте көрсетілген, онымен сөйлесу және оны көру Аллаһу та'аланы еске алуға себеп болады. Аллаһу та'аладан басқа барлық нәрсе жүрекке суық келеді. Нәуәуи хабар берген хадис шәрифте, Расулуллаһтан (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) әулиенің белгісі сұралғанда: «Оларға қараған кезде Аллаһ еске түседі» деп жауаптады. Бұл хадис шәрифті Ибн Мажа да хабар берген. Мухийсуннә Хусейн Бағауидің «Мәсабиһ» атты кітабындағы хадис шәрифте: «Аллаһу та'ала айтты, мені зікір еткен кезде әулиелерім еске түседі. Олар туралы айтылғанда да мен еске түсемін» делінген. Бірақ, Аллаһты еске алу үшін әулиемен байлану керек. Әулиені жоққа шығарған, әулие екендігіне сенбеген адам оған байланбаған болып саналады. Сенбеген кісі бұл ниғметке қауыша алмайды. Шумақ:

Аллаһ адамға нәсіп етпесе,

Фәйз ала алмайды, пайғамбарды көрсе де!

Әрбір әулиенің осындай әсері бар. Кейбірлерінде қуаттырақ әсерлері болады, шәкіртті тартып, тасаууф жолының жоғары дәрежелеріне шығарады. Оларды «Кәміл және мукаммил» деп атайды.

Надандар және өтірікшілер алғаш көргенде және бірнеше рет көрісумен әулиені (рахметуллаһи алейһ) тани алмайды. Олардың сенімді адамдарынан сұрап білуі керек. Аллаһу та'ала «Нахл» сүресінің қырық үшінші аятында және «Әнбия» сүресінің жетінші аятында «Білмейтіндеріңді білетіндерден сұрап үйреніңдер!» деді. Хадис шәрифте: «Сауатсыздықтан құтылудың жолы – білетіндерден сұрап үйрену» делінген. Пір ретінде танылған адамның жылдар бойы қасында болып, жүрегінде ешқандай өзгеріс байқалмаған адам одан айрылуы керек.

Имам Раббани мүжәддиди әлфи сани Ахмед Фаруқи Сәрһәндидің (рахметуллаһи алейһ) айтуынша, Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) қайтыс болғанда сахабалар (радиаллаһу анһум) ретімен төрт халифаны сайлады. Халифаны сайлау тек дүниелік істерді реттеу үшін емес еді. Батындарын кәмілдікке жеткізу үшін де сайлаған еді.

[Имам Бағауи 516 [м.1122] жылы қайтыс болды.]

Сұрақ: Әулие қайтыс болған кезде оның фәйз беруі тоқтайды ма? Фәйз алу үшін тірі болғанын іздеу қажет пе?

Жауап: Әулие қайтыс болғаннан кейін фәйз беруі тоқтамайды. Тіпті артады. Бірақ, жетілмегендердің өздерін кәмілдікке жеткізетіндей мәйіттен фәйз алуы өте сирек нәсіп болады. Әулиеден қайтыс болғанынан кейін алынған фәйз тірі кезінде алынғанымен бірдей болғанда, Мәдинада тұратын мұсылмандардың осы заманға келгенге дейін бәрінің Расулуллаһтан (саллаллаһу та'ала алейһи уәсәлләм) фәйз алып, сахабалардың дәрежесіне жетуі керек еді. Ешкімнің пір іздеуге қажеттілігі қалмас еді. Өйткені, пірден фәйз алу үшін фәйз алушы мен фәйз беруші арасында байланыс қажет. Пір қайтыс болғанда бұл байланыс қалмайды. Иә, фәна және бәқаға қолжеткізгеннен кейін батындары арасында байланыс пайда болып, қабірден де көп фәйз алуға болады, дегенмен бұл фәйз тірі кезінде алынған фәйздей бола алмайды.

Әһли сүннет ғалымдарының (рахметуллаһи алейһим әжмаин) айтуынша, ешбір әулие ғайыпты білмейді. Аллаһу та'ала кәшф немесе илхам (аян) арқылы білдірсе, тек соны айта алады. Әулие ғайыпты біледі деген адам кәпір болады. Әулие жоқ болған нәрсені бар қыла алмайды. Бар болғанды да жоқ қыла алмайды. Ешкімге ризық бере алмайды. Бала бере алмайды. Ауруды кетіре алмайды. «Араф» сүресінің жүз сексен жетінші аятында: «Ей, сүйікті пайғамбарым! Оларға: Өзіме пайда және зиян беруге күшім жетпейді. Тек қана Аллаһтың тілегені болады, - деп айт» делінген. Аллаһу та'аладан өзгесінен көмек күту жаиз (рұқсат) емес. «Фатиха» сүресінде «Тек қана саған ғибадат етіп, сенен көмек күтеміз» деуімізді әмір етуде. «Иякә» – тек қана саған тән деген сөз. Сондықтан, әулиелерге нәзір ету жаиз емес. Өйткені, нәзір ету ғибадат. Әулиелердің біріне нәзір еткен адамның бұл нәзірін орындамауы керек. Өйткені, қолынан келгенше күнәдан сақтану уәжіп. Қабір айналасында құрмет ретінде айналу рұқсат емес. Өйткені, бұл қағбаны айналуға ұқсап кетеді, бұл айналу намаз оқу сияқты ғибадатқа жатады.

Пайғамбарлардың (алейһимуссалауату уәттәслимат) және әулиелердің тірілеріне және өлілеріне дұға етіп, олардың бір нәрсе істеуін тілеу рұқсат емес. Хадис шәрифте: «Дұға – ғибадат» делінген. «Мүмин» сүресінің алпысыншы аятында: «Маған дұға етіңдер! Дұғаларыңды қабыл етемін. Тәкәппарланып маған ғибадат етуді қаламағандар қор болып тозаққа түседі» делінген. Надандар «Йа, Абдулқадир Гейлани, Йа, Шәмсәддин панипути, Йа, Тезверен ата, Аллаһ үшін маған пәлен нәрсені бер» дейді. Бұлай айту ширк, күпір. «Йа, Раббым! Абдулқадир Гейлани құрметіне маған осыны бере гөр! Сәйидәт Нәфиса құрметіне ауруыма шипа бере гөр!» деу керек. Аллаһу та'алаға осылай дұға ету рұқсат және пайдалы. «Араф» сүресінің жүз тоқсан үшінші аятында: «Аллаһтан басқа кімге дұға етсеңдер де, олар да сендер сияқты құл. Ешкімге көмектесетіндей күштері жоқ» делінген.

[Сәйидәт Нәфиса – хазреті Хасанның немересі Хасанның қызы, 208 [м.823] жылы Мысырда қайтыс болды.]

Сұрақ: Бұл аяти карима кәпірлердің пұттарына табынуының ширк екендігін көрсету үшін келген. Әулиелерді (рахметуллаһи алейһим әжмаин) пұттарға ұқсату дұрыс па?

Жауап: Аяти каримада Аллаһтан басқа делінген. Бұл Аллаһтан басқа барлық нәрсе деген сөз. Иә, хадис шәрифте: «Пайғамбарды зікір ету ғибадат. Салихтарды зікір ету күнәларға кафарат (өтем). Өлімді зікір ету садақа беру сияқты. Қабірді зікір ету сендерді жәннатқа жақындатады» делінген. Бұл хадис шәриф Әбу Наср Дәйләмидің (рахметуллаһи алейһ) «Мүснәд-ул-фирдаус» кітабында жазулы. «Әлиді зікір ету ғибадат» хадис шәрифін де Дәйләми хабар берген. Бұл хадис шәрифтердегі зікір ету – олардың биік мәртебелерін, дәрежелерін, көркем мінездерін еске алу, айту деген сөз. Осылайша, оларды жақсы көру Аллаһқа деген сүйіспеншіліктен саналады. Мұны естігендер олар сияқты болуға тырысады. Тек азан мен қаматта ғана Аллаһу та'аланың есімінің қасында Мұхаммед алейһиссаламның есімін зікір ету ғибадат. «Инширах» сүресінің төртінші аятында: «Сен үшін сенің зікіріңді көтердік» делінген. Бұл көтеру тек Мұхаммед алейһиссаламға тән. Бір адам «Лә илаһа иллаллаһ, Мухаммадун расулуллаһ» дегеннен кейін «Әли уәлийуллаһ» десе, ол адам жазаланады. Мұхаммед алейһиссаламның есімін зікір ету де тек дініміз көрсеткен жерде ғана рұқсат болады. Мысалы, «Йа, Мұхаммед, йа, Мұхаммед» деп тәспі тарту рұқсат емес.

Исмет пайғамбарларға (алейһимуссалауату уәттәслимат) тән. Исмет – біліп немесе білмей, үлкен немесе кіші ешқандай күнә істемеу деген сөз. Әулиеде исмет бар деп айту күпір болады.

Сахабалардың барлығы (радиаллаһу анһум) әулиелердің барлығынан жоғары тұрады. Тәбә-и табииннің ұлыларынан болған Абдуллаһ ибн Мубарак хазреттері айтқан: «Хазреті Муауияның (радиаллаһу та'ала анһ) Расулуллаһтың қасында мінген атының мұрнына кірген шаң Уәйсәл Қараниден және Омар бин Абдулазизден қайырлырақ».

[Абдуллаһ ибн Мубарак 181 [м.797] жылы, Уәйсәл Қарани 37 [м.657] жылы қайтыс болды.]

Әулиелердің қабірлерін биік қылу, оларға құрмет ретінде кесене құру, маңында ас беру, қабірлерінде шам, шырақ жағу бидғат. Кейбірі харам, кейбірі мәкрух. Расулуллаһ (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) хазреті Әлиді (радиаллаһу анһ) жіберіп, кәпірлердің биік қабірлерін құлатты және суреттерін жойғызды.

[Әулие өлгеннен кейін де оларды жақсы көру, құрмет ету қажет. Осылайша олардың рухынан фәйз беріледі. Пайдасы тиеді. Адамның жүрегі тазаланады. Зияратқа келушілердің бұл қабірдің әулие қабірі екендігін ұғынып, құрмет көрсетуі үшін және зиярат етушінің суықтан, ыстықтан, жаңбырдан, жыртқыш жануарлардан қорғануы үшін әулиелердің (рахметуллаһи алейһим әжмаин) қабірлерінің үстіне кесене жасау рұқсат, тіпті қажет. Кесене әулие үшін емес, зияратқа келген тірілер үшін жасалады.]

Расулуллаһтың (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) қабірін зиярат етудегі сүннет мынадай: Дәретті болу, Расулуллаһқа салауат айту, әуелден жасаған намаз, садақа, ораза, Құран кәрім оқу сияқты ғибадаттардың сауабын Оған бағыштау, көкірегі ояу болып, Оны жақсы көруді және сүннетін ұстануды Аллаһу та'аладан тілеу керек. Егер зиярат еткен қабірі байланған әулиесінің қабірі болса, жүрегінен дүниелік ойларды шығарып, одан фәйз алуды күту қажет. Қабір басында Құран кәрім оқу сүннет.

Дүниелікке, мал-мүлікке, атақ-даңққа қолжеткізу, абырой жинау үшін пір атанып жүргендер – шайтанның өкілдері. Олар Мусәйләмә-тул-кәззәб сияқты адамдар.

Әулиелердің (рахметуллаһи алейһим әжмаин) Аллаһу та'аладан өздеріне келген ниғметтерді хабар беруі, өздерінің жоғары дәрежелерін шәкірттеріне айтуы рұқсат. Хадис шәрифте: «Аллаһу та'ала берген ниғметтерді айту оларға шүкір ету болып саналады» делінген. Мақтану харам. Бойындағы жақсылықтарды, ниғметтерді өзінен деп білсе, Аллаһу та'ала бергенін ойламаса, бұл мақтану болып саналады. Яғни «Тәзкия-и нәфс» болады. Бұл ниғметтердің Аллаһу та'аладан келгендігін біліп, өзінің кемшілікті екенін ойласа, бұл «Шүкір» болады.

Адамдардың Аллаһу та'алаға жақындауы тек Аллаһу та'аланың тартуы арқылы жүзеге асады. Егер құралсыз (себепсіз) тікелей тартса, бұл «Ижтиба» деп аталады. Себеппен тартуы екі түрлі болады: Ғибадат жасау және риязат шегу арқылы жақындатады. [Тасаууф жолындағы міндеттердің әсерлері тәжірибеден өткендіктен, риязат ретінде осы нәпіл ғибадаттарды орындау жөн көрілген.] Бұл «Сүлук» деп аталады. Немесе пірдің сұхбаты арқылы «Жәзб» етеді. Осы тартуларының барлығының негізгі себебі – адамның өз қабілеті. Бұл қабілет адамға жаратылысында беріледі. Адамдардың қабілеттері әртүрлі. Адамның Аллаһқа жақындауында ең үлкен кедергі – нәпсінің шәһуаттары (құмарлықтары) және дененің қажеттіліктері мен жамандықтары. Екінші кедергі, «Алем-и әмр» латифаларының өздерінен және Раббыларынан ғапіл болуы. Адамды Аллаһу та'алаға жақындататын ғибадаттарды, риязаттарды да пірдің көрсетуі қажет. Риязат пен ғибадат жасау арқылы әрі нәпіс пен дене жамандықтардан тазаланады, әрі алем-и әмрден болған латифалар дене материяларынан және нәпістен жұққан қаралықтардан пәк болады. Ғапілдіктен құтылады. Тасаууф жолдарының көбісінде алдымен сүлук жасалады. Әуелі екі кедергіден құтылады. Осылайша, алем-и әмрдің бес латифасы таза болып, нәпіс «Мақамат-и ашәрә» деп аталатын көркем мінездермен безенеді. Одан кейін пір саликті (сүлук етушіні) Аллаһу та'алаға тартады. Бұл салик «Салик-и мәжзуб» деп аталады. Осылай ілгерілеуіне «Сәйр-и афақи» делінеді. Өйткені, пір саликтің тазалануын алем-и мисалдан көріп аңғарады. Бұл сәйр өте қиын және ұзақ жалғасады. Аллаһу та'ала Бахауддин Бұхариға (рахметуллаһи алейһ) сүлуктен бұрын жәзб етуін илхам етті (аян берді). Алдымен тәуәжжуһ етіп, барлық латифада зікір еткізеді. Барлық латифада фәни болады. Бұл «Сәйр-и әнфуси» деп аталады. Сәйр-и афақидің көбісі осымен бірге пайда болады. Кейін нәпісті және денені тазалау үшін риязат жасатады. Ол салик «Мәжзуб-и салик» деп аталады. Бұл сәйр оңай және тез болады. Сауатсыздардың өздігінен жасаған ғибадаттармен дамуы өте аз болады немесе мүлдем болмайды. Өйткені, олардың ғибадаттарының сауабы өте аз. Елу жылдық ғибадатпен әулиеліктің ең төменгі дәрежесіне жете алады. Олай болса, тек қана мужаһада және риязат арқылы әулиелікке қолжеткізілмейді. Ғибадаттардың, риязаттардың тек сүннетке сай болғандары ғана пайдалы. Сондықтан, бидғаттардан сақтану шарт. Хадис шәрифте: «Амалсыз сөз қабыл болмайды. Ниетсіз амал қабыл болмайды. Сүннетке сай болмаса, ешқайсысы қабыл болмайды» делінген. Яғни ешқайсысына сауап берілмейді. Ғибадаттардың, риязаттардың қиын, ауыр болуы емес, сүннетке сай болуы қажет.

Сұрақ: Өте қиын риязат шеккендердің көп ілгерілегендігі, кәшф пен керемет көрсеткендігі байқалуда. Бұған не дейсіз?

Жауап: Риязат шегу арқылы кәшф пен кереметке және дүние істерінде жетістікке қолжеткізуі мүмкін. Көне грек философтары және үнді монахтары осылай жасайтын еді. Аллаһ адамдары бұларға мән бермейді. Нәпісті жамандықтардан құтқару, шайтанды өлтіру тек қана сүннетті ұстану арқылы мүмкін.

Сұрақ: Жоғарыдағы жауап бойынша тек қана риязат жасалатын тасаууф жолдарында ешкімнің әулие болмауы керек болады. Бұған не дейсіз?

Жауап: Тасаууф жолдарының барлығы сүннетті ұстануда. Кейбірлеріне бір бидғат араласқан болса, басқа амалдарында сүннетті ұстанулары бұл бидғатты істеуден құтқаруы мүмкін. Оларға бидғат араласуы кәшф пен илхамдарын қате тәуил етуінен пайда болады. Надандардың, өтірікшілердің бидғаттары ондай емес. Олар зиянды. Фәйздің үзілуіне себеп болады.

Жетілмеген және кәміл болған әр адам көбірек кәміл болғанынан фәйз алады. Уилаятқа тек кәмілдің сұхбаты арқылы қолжеткізу мүмкін. Жетілмегендердің, сауатсыздардың сұхбаты ешкімді уилаятқа жеткізе алмайды. Өйткені, олардың Аллаһу та'аламен байланыстары жоқ. Кәміл болған пірдің захирі (сыртқы дүниесі) халықпен, батыны (ішкі дүниесі) Аллаһпен болғандықтан, Аллаһу та'аладан алған фәйзін адамдарға беріп, оларды уилаятқа жеткізеді. «Исра» сүресінің тоқсан бесінші аятында: «Егер жер бетінде періштелер болып жүргенде, оларға аспаннан пайғамбар ретінде әлбетте періште жіберер едім» делінген. Сондықтан да Расулуллаһтың (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) қайтыс болғанынан кейін көріністе онымен байланыс қалмағандықтан, елдер қабри саадаттан фәйз ала алмайтын болды. Расулуллаһтың мұрагерлері болған ғалымдардан, пірлерден фәйз алынды. Өйткені, хадис шәрифте: «Захир мен батын білімдерінде ғалым болғандар – пайғамбарлардың мұрагерлері» делінген.

Кәмілдікке жеткен, әулие болған адамдар (рахметуллаһи алейһим әжмаин) Аллаһу та'аладан арашысыз фәйз ала алады. Ғибадат жасау арқылы да көтеріледі. «Сәжде ет те, Аллаһқа жақында» аяти каримасы осыны көрсетіп тұр. Ол әулие Расулуллаһтың (саллаллаһу алейһи уәсәлләм) және әулиелердің қабірлерінен де фәйз ала алады.

Пайғамбарлардың адамдар арасынан таңдалып жіберілуі сұхбатта пайда болатын әсер үшін. Өйткені, ақида мен фиқһ білімдерін періштелерден де үйренуге болады. Жибрил хадисі осыны көрсетіп тұр. Өйткені, Расулуллаһ «Мына келген адам Жәбрейіл періште еді. Сендерге діндеріңді үйрету үшін келген еді» деді. Сұхбаттың әсері үшін, пірлерден фәйз алу үшін арада толық байланыс [тану және жақсы көру] болуы қажет. Уилаятқа қолжеткізу үшін осы әсер керек.

Аз адамдар бар, олардың қабілеттері өте күшті болып, пайғамбарлардың (салауатуллаһи алейһим әжмаин) немесе әулиенің (рахимә-һуллаһу та'ала) рухынан фәйз алып, уилаят мәртебесіне жетеді. Олар «Увәйси» деп аталады. Сахабалардың сұхбаты да фәйз берді. Бірақ, бір сұхбат жеткіліксіз еді. Көп рет сұхбат жасау қажет еді. Кейіннен келген әулиелердің сұхбаттары тек қана риязат шегумен бірге әсер етті.

Аллаһу та'ала адамдарда өзіне жақындату және өзін тану қабілетін жаратты. Бұл қабілет әркімде әртүрлі.

Парыздарды, уәжіптерді орындағаннан және харамдар мен күмәнділерден сақтанғаннан кейін нәпіл ғибадаттардың ең әсерлісі – зікір. Әрдайым Аллаһу та'аланы зікір ету керек. Хадис шәрифте: «Жәннаттағылар бәрінен қатты дүниеде Аллаһу та'аланы зікір етпей өткізген уақыттарына өкінеді» делінген. Фәна-и нәфс пайда болудан бұрын басқа нәпіл ғибадаттарды орындаумен және Құран кәрім оқумен Аллаһу та'алаға жақындау мүмкін емес. Батынды тазаламағанша бұлар арқылы даму болмайды. Батынды тазалау Аллаһты зікір ету арқылы жүзеге асады. Хадис шәрифте: «Зікірдің ең жақсысы – Лә илаһа иллаллаһ» делінген. Сондықтан, бос уақыттарда үнемі осы «Калима-и тәухид»-ті оқу керек. Зікірдің түрлері арасында «Аллаһу әкбар, Аллаһу әкбар. Лә илаһа иллаллаһу уаллаһу әкбар. Аллаһу әкбар уә лиллаһил хамд» өте пайдалы. Бұл «Тәкбир-и тәшриқ» деп аталады. Одан кейін қалған уақыттарда ахирет адамдарымен, салихтармен кездесіп, сұхбаттасу қажет. Салих адам таба алмағандар олардың кітаптарын іздеп тауып, соларды оқуы керек. Мүртәдтермен, бидғатшылармен, пасықтармен достық құрмау, олармен отырмау керек. Харам істеушілер «Пасық» деп аталады. Дін надандарымен, дүниелікке берілгендермен және мазһабсыздармен кездеспеу керек. Олармен көрісу адамның батынын [жүрегін, рухын] құртады. Әулиелердің сұхбатына қатысу зікірден және басқа нәпіл ғибадаттан пайдалырақ. Сахабалар (радиаллаһу та'ала анһум) бірін-бірі көрген кезде «Біраз менімен отыршы. Иманымды жаңартып алайын» дейтін еді. Жалалуддин Руми (рахметуллаһи алейһ) айтқан:

Әулиенің қасында өткен аз уақыт,

Пайдалырақ жүз жылдық тақуалықтан!

Қожа Убайдуллаһ Ахрар (рахметуллаһи алейһ) айтқан:

Оқылуы мүмкін әр уақыт нәпіл намаз,

Біздің сұхбатымыз ендігәрі табылмас!

Бір кісіге «Баязидтің сұхбатына қатыс» делінді. Ол «Мен әр сәтте Раббымның сұхбатындамын» деп жауап берді. «Баязидтің сұхбаты саған пайдалырақ» деді. Яғни Аллаһу та'аладан Оған байлануың және қабілетің шамасында фәйз алуың мүмкін. Ал Баязидтің сұхбатында Оның жоғары дәрежесіне сай фәйздерге қауышасың» демекші болды.

Жаман доспен мүлдем көріспе,

Ол жаман улы жыланнан да!

Жылан алар адамның жанын,

Ол алады жанын да, иманын да!

Санауллаһ Деһлеуидің парсы тіліндегі «Иршад-ут-талибин» атты кітабынан таңдалып алынып жасалған аударма осында тәмам болды. Санауллаһ Деһлеуи – Мазхар Жаны Жанан жетілдірген әулиелердің ұлыларынан болып, 1225 [м.1810] жылы Үндістанда қайтыс болды. Панипут қаласында жерленген.

АНЫҚТАМА: Мұхаммед Париса «Рисала-и қудсия» кітабында жазғанындай, Юсуф Хамаданидан «Кәміл пір таба алмасақ, не істейміз?» деп сұралды. Ол «Күнде олардың кітаптарын оқыңдар» деп жауаптады. Қазір саламаттыққа қолжеткізу үшін Имам Раббанидің (рахметуллаһи алейһ) «Мәктубат» кітабын оқу керек. «Мәктубат»-тың бірінші томының аудармасы «Мәктубат аудармасы» атымен 2005 жылы Стамбұлда (түрік тілінде) басылған. Бақытқа қауышуды қалағандардың осы кітапты оқуы өте пайдалы.

[Юсуф Хамадани 535 [м.1141] жылы Хиратта (Герат) қайтыс болды.]