Сұрақ: Көңіл мен жүрек бір-бірінен өзгеше ме? Көңілді қалай тазалау керек?

Жауап: Жүрек – кеуденің сол тарапындағы жұдырықтай келетін ет бөлшегі. Жүрек жануарларда да болады. Ал көңіл адам жүрегінде болатын бір қуат. Көзбен көрінбейді. Лампадағы электр ағымы сияқты. Көңіл адамдарда болады, жануарларда болмайды.

Денедегі бүкіл мүшелер көңілдің билігінде. Сезім мүшелерімізбен сырттан алынған бүкіл мәліметтер көңілде жиналады. Сену, жақсы көру, қорқу адамның көңілінде болатын құбылыс. Иман келтіретін, кәпір болатын да көңіл. Көңілі таза болған адам дінге мойынсұнады. Көңілі қарайған, бұзылған адам діннен қашады. Көркем, жақсы мінездердің және жаман мінездердің орны көңіл. Аллаһу та’ала діндерді, пайғамбарларды көңілді тазалау үшін жіберді. Көңілі таза болған кісі адамдарға жақсылық жасайды. Дүниеде рахат, тыныш-тату өмір сүреді. Ахиретте де мәңгілік бақытқа қауышады. Жаман мінездер көңілді, рухты ауруға алдықтырады. Аурудың асқынуы көңілдің, рухтың өліміне себеп болады. Көңілдің, рухтың өлімі - адамның кәпір болуы деген сөз. Сол себепті алдымен көңілді тазалау керек. Хадис шәрифте: «Көңіл бұзық болса, дененің істері де үнемі бұзық болады» делінген. (Бәйһақи)

Адамды Аллаһу та’аланың разылығына, сүйіспеншілігіне қауыштыратын жол көңіл. Адамды Аллаһу та’аладан алыстататын нәрселердің ең зияндысы, көңілдің қараюы. Жаман достардан және қажетсіз, зиянды, күнә нәрселерді көруден көңіл қараяды. Пайдасыз кітап (роман, әңгіме, газет, журнал) оқу, пайдасыз өсек-әңгіме айту дүниеге деген зиянды сүйіспеншілікті арттырады. Әйел және әйел суреттері (суретті журналдар, кинолар, теледидар) көру, ән, сазды аспаптарды тыңдау бұл сүйіспеншілікті көңілге орнықтырады. Бұлардың барлығы адамды Аллаһу та’аладан алыстатады.

Көңіл – махаббатпен сүйіспеншілік мекені. Сүйіспеншілігі жоқ көңіл өлі деген сөз. Исламның әмірімен тыйымдарына мойынсұну керек. Көңілі ояу болмаған, Аллаһу та’аланың бар екендігін, ұлылығын және жәннат ниғметтерін, жаһаннам азабының ауырлығын ойламаған адамның денесінің исламға мойынсұнуы қиын болады. Дененің исламға өз қалауымен қиналмай мойынсұнуы үшін көңілдің таза болуы керек. Көңілдің таза және нәпістің тәрбиеленгенінің белгісі дененің Исламға қуана қуана мойынсұнуынан аңғарылады.

Намаз оқу – көңілді тазалайды. Күнәлардың кешіріміне себеп болады. Бірақ құлдық міндеті екендігін ойламастан, шәһуаттарын, дүниелік пайдаларын ойлап оқылған намаз, шарттарына сай және сахих (дұрыс) болса да, дүниеде және ахиретте пайдасы болмайды. Намаз оқығанда Аллаһу та’аланың ұлылығын, Оның әмірін орындап жатқанын ойлау керек. Тек осылай оқылған намаз көңілді тазалайды, адамды жаман, лас тірліктерді істеуден қорғайды.

Файз деп аталатын нұр көңілден көңілге өтетін, адамға Аллаһу та’аланың разы болған нәрселерін жасатқызатын нұр, қуат. Файздар Расулуллаһ алейһиссаламның мүбәрәк көңілінен (жүрегінен) таралуда, әулиелердің көңілдері арқылы әулиелерді жақсы көретін көңілдерге құйылуда. Файзға қауышқан адамның көңілі, ілімдер, марифаттар, кереметтер қазынасына айналады. Бұл бақытқа қауышу үшін әһли сүннет ақидасында болу және діннің әмірімен тыйымдарына мойынсұну шарт.

Денеге азық болатын ризықтар және көңілді тазалайтын файздар, әзелде (шексіз ертеде) тағдыр етілген, бөлінген. Бірақ бұларға қауышу үшін Аллаһу та’аланың әдетіне мойынсұну, себептерін іздеу, табу үшін еңбектену керек. Шарттарына мойынсұнып еңбек еткенге әлбетте нәтиже беріледі. Әһли сүннет ғұламаларының және әулиелердің кітаптарын оқу, мәселен біздің сайтта жүктеп алу бөліміндегі, “Түркістан баспа үйінің” осындай ғұлама-әулиелердің кітаптарынан аударылып дайындалған баспаларынан күнде бір немесе екі бет оқыған адам осы дін ұлыларынан файз ала бастайды. Файз – нұр деген сөз. Нұр көңілге құйылып, көңілді тазалайды. Оқыған сайын көңіл нұрланады. Оқығанын түсіне бастайды. Әулиелер Расулуллаһты жақсы танығаны үшін Оның мүбәрәк көңілінен (жүрегінен) файз алады және бұл файздар оларға байланғандардың көңілдеріне құйылады. Файз келіп жатқан көңіл тазарады. Мінез-хұлқы жақсарады. Әулиенің көңіліндегі файздар, нұрлар күннің сәулесі секілді таралады. Оны жақсы көрген мұсылмандардың көңілдеріне ағады. Олардың өздері осындай файзды алғандарынан хабарлары болмайды. Көңілдері тазарғанын түсінеді. Қарбыздың күннің астында пісіп жетілгені сияқты, кемелдікке қауышады. Сахабалар расулуллаһ алейһиссаламның сұхбатында осылайша кемелдікке жеткен.

Сұрақ: Көңілді тазалау үшін не істеу керек?

Жауап: Көңілді күнәлар қарайтады. Хадис шәрифте былай делінеді:

«Адам күнә істеген кезде көңілінде бір қара нүкте пайда болады. Егер тәубе етсе, ол дақ өшеді. Тәубе етпей қайтадан күнә істесесе, ол дақ үлкейіп көңілді толығымен қаптайды, көңілі қап-қара болады.» (Хараити)

Күнәлар көңілді қарайтатындықтан күнәға себеп болатын нәрселерден де қашу керек. Мәселен ұйқы мубах. Бірақ көп ұйықтау көңілге қысаңшылық береді, күнә істеуге жағдай дайындайды. Хадис шәрифте: «Үш нәрсе көңілге қысаңшылық береді: Тамақтануды, ұйқыны және рахаттықты жақсы көру» делінген. (Дәйләми)

Күнә істегенде дереу тәубе және истиғфар (әстағфируллаһ) айту керек. Хадис шәрифте былай делінеді: «Тот басқан барлық нәрсенің тазартушысы бар. Көңілдің тазартушысы “әстағфируллаһ” айту» (Дәйләми)

Өлімді көп еске алу, ораза тұту да көңілдердің тотығын, кірін тазалайды. Хадис шәрифтерде былай делінеді:

«Әр ай 3 күн ораза тұтқан адамның көңілінің тотығы тазарады» (Нәсаи)

«Су тиген кезде (ылғалды жерде қалған кезде) темірді тот басатыны секілді. Көңілдер де (күнәлардың әсерінен) қараяды.» Ол жерде болғандар «Көңілдің тазартушысы не, йа Расулаллаһ» деп сұрағанында пайғамбарымыз былай деп жауап берді: «Өлімді көп еске алу және Құран кәрім оқу.» (Бәйһақи)

Мүминнің көңілі таза болады. Фасықтікі кірлі, қарайған болады. Ал кәпірлердің көңілі қап-қара болады. Хадис шәрифте: «Мүминнің көңілі таза, ол жерде жарқыраған нұр бар. Кәпірдің көңілі қап-қара және теріс болады» делінген. (Табарани)

Сұрақ: Көңілдің қарайғанын қалай білсе болады және көңілді қалай тазалауға болады?

Жауап: Харам азық көңілді қарайтады, ауру етеді. Зуннун Мысри хазреттері былай деген: Көңілдің қараюының төрт белгісі бар:

1) Ғибадаттың ләззатын сезінбейді.

2) Аллаһ қорқынышы есіне түспейді.

3) Көргендерінен ғибрат алмайды.

4) Оқығандарын, үйренгендерін түсініп, ұғына алмайды.

Хазреті Мұхаммед бин Фадл Бәлһи де былай деген: Төрт нәрсе көңілдің қараюына себеп болады:

1) Үйренгенімен амал етпеу.

2) Білместен орындау.

3) Білмегендерін үйренбеу.

4) Басқалардың үйренуіне кедергі болу.

Нәфс жаман қалауларынан (діннің тыйым салған нәрселерінен) тыйылған кезде көңіл тазарады. Көңілді тазалау үшін “риязат” және “мужахада” керек. Риязат дегеніміз нәпісінің қалауларын жасамау деген сөз. Нәпсіміз харамдарды, мәкрухтарды жасауды қалайды және солардан зауқ алады. Бұлардан қашу керек. Мужахада дегеніміз нәпсінің қаламайтын нәрселерін орындау дегенді білдіреді. Нәпсіміз жақсылық және ғибадат жасауды қаламайды. Жақсылық және ғибадат ету арқылы көңілді тазалау керек!

Нәпістің қалаған барлық нәрселерінің ахиреттегі мәңгі ниғметтердің жанында ешқандай құны жоқ. Ахирет ниғметтері алтын болса, дүниелік пайдалар қаңылтыр да бола алмайды. Бұл өткіншіл қарапайым пайдалар, шексіз ниғметтермен салыстыруға да келмейді.

Хазреті Имам Раббани былай деген:

Аллаһу та’аланың әмірлерін орындамау көңілдің бұзық болуынан туындайды. Көңілдің бұзық болуы, дінге толық сенбеуі деген сөз. Иманның белгісі діннің әмірлерін қуана қуана орындау деген сөз. (Намаз оқымай күнә істеп жүргендердің “менің көңілім (жүрегім) таза, сен көңліме қара” деп айтуының өте қате екендігін осыдан да түсінуге болады.)

Көңіл (жүрек) – махаббатпен сүйіспеншілік мекені. Сүйіспеншілігі жоқ көңіл өлі деген сөз. Көңілде не дүниеге деген сүйіспеншілік, не Аллаһу та’алаға деген сүйіспеншілік болады. Дүние – Аллаһу та’аланың тыйым салған, харам болған нәрселері деген сөз. Зікір және ғибадат етіп көңілден дүние сүйіспеншілігі шығарылған кезде көңіл тазарады. Мұндай таза көңілге Аллаһ сүйіспеншілігі өздігінен толады.

Көңілді тазалауда төрт кедергі шығады:

1) Мал-мүлікке деген махаббат: Мал-мүліктің өзі кедергі емес, оған деген махаббат кедергі болады. Көңілді тазалау үшін, ахиретте мол сауапқа қауышу үшін мал-мүліктің маңызы үлкен. Бірақ мал-мүлікке деген сүйіспеншілік көңілдің тазаруына тосқауыл болады. Мал-мүлік сүйіспеншілігін көңілден шығару керек.

2) Мансапқа деген махаббат: Ахирет ниғметтеріне қол жеткізу үшін мансап, лауазымның болуы әрине жақсы. Мал-мүлік секілді мансаптың да өзі емес, оған деген сүйіспеншілік кедергі. Дінге, адамдарға қызмет ету үшін бір лауазымда отыру басқа нәрсе, нәпістің қалауларын қанағаттандыру үшін лауазымға ұмтылу немесе отыру басқа.

3) Бөтен сүйіспеншілік: Аллаһқа деген махаббаттан басқа барлық сүйіспеншілікті көңілден шығару керек!

4) Күнә: Барлық күнәға тәубе ету керек! Хадис шәрифте былай делінеді:

«Кімде кім күнә істесе көңілінде қара нүкте пайда болады. Тәубе етсе өшеді. Күнә істеуін жалғастырса, ол дақ үлкейіп көңілді толығымен қаптайды.» (Нәсаи)

Бұл төрт кедергіні асып өту үшін төрт нәрсе керек:

1) Көп тамақ жемеу, халал азық жеу.

Хадис шәрифтерде былай делінеді: «Көп тамақ жеп көңілдеріңді өлтірмеңдер!» (Әбу Нуайм)

«Харам араластырмай, қырық күн халал азық жеген адамның көңілі нұрмен толады. Көңіліне өзендердей хикмет ағады. Дүние сүйіспеншілігі көңілінен шығады.» (Әбу Нуайм)

2) Көп ұйықтамау.

Көп тамақ жеген адам көп су ішеді. Көп су ішкен адам, көп ұйықтайды. Көп ұйықтаған адам қияметте өкінеді. Хадис шәрифте былай делінеді:

«Аллаһу та’ала көп ішіп-жейтін адамды және көп ұйықтайтын адамды жақсы көрмейді.» (И. Ғазали)

3) Көп сөйлемеу.

Хадис шәрифте: «Көп сөйлеген адам көп қате жібереді, көп күнә істейді. Көп күнә істеген адам жаһаннамға түседі.» делінген. (Әбу Нуайм)

4) Жамандардан ұзақ болу.

Хадис шәрифте: «Кісінің діні досының дініндей, кіммен дос болғандарыңа мән беріңдер!» делінен. (Хаким)

Сұрақ: Көңілді күнәлардан риязат арқылы тазалауға болады екен, риязат деген не?

Жауап: Күнәлар көңілді қарайтады. Күнәһар адамда ғибадат етуге деген қалау, құлшыныс қалмайды. Күнәні өшіру үшін жақсылық және ғибадат жасау керек. Күнә істемей жақсылық және ғибадат жасалатын болса, көңіл жарқырай түседі, нұрланады. Құран кәрімде былай делінеді: «Біз үшін, біздің жолда мүжаһада еткендерді әлбетте өз жолымызға қауыштырамыз» (Анкәбут 69)

“Аммара” (тәрбиеленбеген) нәпіспен жиһад ету екі жолмен іске асады. Біріншісіне “Риязат”, екіншісіне “Мүжахада” делінеді.

Риязат – нәпістің қалауларын жасамау деген сөз. Нәпіс ақымақ болғандығы үшін не қаласа да бәрі өзінің зиянына болады. Нәпіс үнемі харамдарды қалайды.

Мүжахада – нәпістің қаламайтын нәрселерін мәжбүрлеп орындау деген сөз. Нәпсіміз жақсылық және ғибадат жасауымызды қаламайды. Нәпіске күнәлардан қашу, ғибадат жасаудан да қиын келеді. Сондықтан күнәлардан қашу өте сауапты.

Яхия бин Муаз Рази хазреттері былай деген:

«Риязат төрт нәрсемен болады: аз жеу, аз ұйықтау, аз сөйлеу және күнәлардан келетін қиыншылыққа төзу арқылы.»

Адам мүжахада және риязат жасаса, яғни білетін мәселелерінде дініміздің әмірлеріне мойынсұнуға тырысса, білмеген нәрселерін де оңай үйренеді. Хадис шәрифте былай делінеді: «Білген нәрсесімен амал еткен адамға Аллаһу та’ала білмеген нәрселерін де үйретеді.» (Бұхари)

Аллаһу та’аланың білдірген жолына түсіп, сол жолда жүруге тырысқан адамға жасаған істері жеңілдетіледі. Аллаһу та’ала бір жақсылыққа он еседен жүз есеге дейін, тіпті одан да көп сауап береді. Аллаһу та’аланың ихсаны (рақымдылығы) мол. Аллаһу та’ала хадис құдсиде: «Маған бір қарыс жақындаған адамға, бір аршын (қадам) жақындаймын.» деп бұйырады. Әлбетте бұл жақындау – рухани жақындау болып табылады.

Біреуге жақын досым деп айту, үйіміз жақын дегенді білдірмейді, достығымыздың жақсы, берік екендігін білдіреді. Аллаһу та’аланың жақындығын да осылай түсіну керек. «Жер мен көктерге сыймаймын. Мүмін құлдарымның көңіліне (жүрегіне) сыйамын.» және «Мүміндердің көңіліндемін (жүрегіндемін).» хадис құдсилері де осындай.

Адам әр түрлі жамандықты жасаған соң: “Жүрегім (көңілім) таза” деп айта алмайды. Адамның жақсы немесе жаман екендігі істеген істеріне қарай өзгереді. Егер адамның ешкімге зияны тимесе, қолынан келгенше барлығына пайдалы болуға тырысса, Аллаһу та’аланың әмірлеріне мойынсұнып, тыйым салғандарынан қашатын болса, ол адам  ниеті түзу, көңілі (жүрегі) таза адам. Егер барлық жамандықты жасайтын болса, Аллаһу та’аланың әмірлеріне мойынсұнбай, тыйым салғандарынан қашпайтын болса, қаншалықты ниетім түзу, жүрегім таза, сен көңіліме (жүрегіме) қара!» десе де оған сенуге болмайды және ондай адамға ешқашан жақсы адам делінбейді. Өйткені “Хадиқа” атты құнды кітапта былай делінген:

«Харам істеген адамдардың “Сен жүрегіме (көңіліме) қара! Менің жүрегім таза” дегендері жалған сөз. Мұсылмандарды алдау болып табылады. Тек қана діннің әмірі мен тыйымдарына мойынсұнған адамның жүрегі (көңілі) таза болады.»

Ғибадат деген не?

Сұрақ: Аллаһтың әміріне мойынсұнбай, тыйым салғандарынан сақтанбаған адам күпірлікке түсе ме? Ғибадат дегеніміз не? Бір адам біле тұра ғибадат етпесе, бірақ көңілі (жүрегі) таза болса, жаннатқа кіре ме?

Жауап: Үш сұрағынызға жауап:

1) Аллаһу та’аланың әмірлеріне мұйынсұну және тыйым салғандарынан сақтану керектігіне сену – иманның шарты болып табылады. Исламның үкімдерінің көбісіне сеніп, жалғыз біреуіне сенбеген, ұнатпаған, бұған мойысұнуды қаламаған адам Мұхаммед алейһиссаламға сенбеген болады. Кәпір болады. Мұсылман болу үшін исламның әмірлері мен тыйым салғандарының барлығына сену керек, барлығын жақсы көру керек. Бір мұсылман ислам дінінің үкімдеріне сене тұра мойынсұнбаса, мәселен жалқаулықпен намаз оқымаса, жаман досына және нәпсісіне еріп ішімдік ішсе, әйел адам орануға мән бермесе иманы кетпейді, кәпір де болмайды. Күнәһар, Аллаһу та’алаға бағынбаған мұсылман болады. Аллаһу та’аланың әмірлері мен тыйымдарының біреуіне мойынсұнуды қаламаса, яғни жақсы көрмесе, міндет екендігіне мән бермей, жеңіл көрсе иманы кетеді, кәпір болады. “Намаз оқымасам, ашық-шашық жүрсем не қылады екен? Сен жүрегіме (көңіліме) қара! Жүрегім таза” деп айту немесе “Әуелі жұмыс істеу, барлық адамдарға жақсылық жасау, сосын барып намаз оқу керек” деген секілді сөздер айту, діннің әмірлерімен тыйымдарының бір бөлігін ұнатып, бір бөлігін ұнатпау болып табылады. Әрбір мұсылманның осы мәселенің айырмашылығын жақсы ұғынуы, ислам дінінің үкімдеріне мойынсұнбаған адамдардың имандарынан айырылып қалмаулары үшін ояу болулары керек. Ислам үкімдеріне мойынсұнбау басқа, мойынсұнғысы келмей, ұнатпау басқа. Осы екеуін шатастырмау керек.

2) Ғибадат ету деп пайғамбарымыз Мұхаммед алейһиссаламға мойынсұнуды айтады. Яғни барлық сөздермен іс-әрекетте Оның әмірлеріне және тыйымдарына мойынсұну деген сөз. Мына нәрсені жақсы біліп алу керек. Ғибадат ретінде жасалатын істер егер Оның әмірімен болмаса, ғибадат болмайды, тіпті күнә болады. Намаз және ораза да дәл осылай. Дінімізде рамазан айттың бірінші күні және құрбан айттың төрт күнінде ораза ұстау күнә болады. Ал негізінде ораза ғибадат болып табылады. Алайда әмір етілгені бойынша орындалмаса күнә болды. Сол секілді біреуден зорлықпен тартып алынған киіммен немесе зорлықпен тартып алынған жерде намаз оқу да күнә болады. Ал негізінде намаз да ғибадат. Бірақ әмірге сайкес орындалмаса, күнә болады. Сол сияқты адамның некелі жанұясымен әр түрлі ойындар ойнауы және әзілдесуі ғибадат, яғни сауап болып табылады. Ал негізінде ойын ойнау жақсы емес. Бірақ әмірмен жасалынғандықтан сауап болуда.

Көріп отырғанымыздай ғибадат ету тек намаз оқу, ораза ұстау деген сөз емес. Ғибадат ету – ислам дінінің әмірлеріне мойынсұну дегенді білдіреді. Өйткені намаз және ораза ислам дініне сай жасалынса ғана ғибадат болады.

3) Хазреті Имам Ғазали былай дейді: «Жақсылап ұғып ал, амалсыз ілім адамды құтқармайды. Бір адам тауда арыстанға тап болса, қолында мылтығы мен қылышы да бар болса, бұларды қолдануды жақсы білсе және қаншалықты жүрек жұтқан батыр болса да, осы қару-жарақтарды қолданбайынша арыстаннан қорғана ала ма? Сол секілді адам қаншалықты білімді болса да, білгендеріне сәйкес әрекет етпесе, білген ілімінің пайдасы болмайды.»

Маман дәрігер ауырса, ауруы да өзінің саласына қатысты болса, мұның емделу жолын жақсы білсе де, емдік шараларын қолданбайынша, білуі, дәрігер болуы оны құтқара алмайды. Адам да қаншалықты білім алса да, қаншалықты кітап оқыса да, білгендерімен амал етпейінше пайдасы болмайды. (Әййухәл уәләд)

Сұрақ: Күнә істеп жүргендердің “Сен жүрегіме (көңліме) қара, жүрегім таза. Аллаһ жүрекке (көңілге) қарайды” деп айтулары дұрыс па?

Жауап: Құран кәрімде: «Күнә істеген және кәпір болған адамға мойынсұнба!» делінген. (Инсан 23) Аллаһу та’ала бұл аяти кәримада әуелі “күнә істеген адамға”, сосын “кәпірге мойынсұнба!” деп бұйыруда. Өйткені мұсылманның кәпірмен кездесуі, араласуы аз болады. Күнә істейтін адамнан бұйрық алуы көп кездеседі. Сонымен қатар, күнә істеген адаммен бірге болу, кәпірмен бірге болудан да өте зиянды екендігін көрсетуде. Яғни Құран кәрімде: «Көңілі (жүрегі) бізді еске алудан ғафыл болған және нәпсінің қалауларының соңынан ерген және іс-әрекеттерінде исламның белгілеген шегінен асқан адамға бағынба!» деп бұйырылды. (Кәһф 28)

Бұл аяти кәримадан нәпсіге еру  жүректің ғафыл екендігін көрсететіні аңғарылады. Дененің бұзық болуы, яғни күнә істеуі – көңілдің (жүректің) бұзық екендігінің белгісі.

Көшеде ашық-шашық жүретіндердің, арақ ішетіндердің немесе басқа күнә істейтіндердің және ғибадат етпейтіндерің мұсылмандарға қарата: «Сен жүрегіме қара, жүрегіміз таза. Аллаһ жүрекке (көңілге) қарайды.» деп айтуларының қате және бұзық екендігін осы аяти кәрима көрсетуде. Хадис шәрифте де: «Көңіл (жүрек) бұзық болса, дененің іс-әрекеттері де үнемі бұзық болады.» делінген. (Бәйһақи)

Бұл хадис шәриф те күнә істеп жүрген адамдардың осы сияқты сөздерінің өтірігін ашуда. «Аллаһ сырттарыңа қарамайды, көңілдеріңе қарайды.» деген хадис шәриф ғибадат етушілер, жақсылық жасағандар үшін айтылған. Яғни ғибадаттың қабыл болуы үшін сол ғибадаттардың дүниелік пайда, абырой үшін емес, Аллаһу та’аланың разылығы үшін жасалуы керектігін білдіруде.

Сұрақ: Кейбір адамдар ешқандай ғибадат жасамайды, әр түрлі күнәларды жасайды, сөйте тұра “Менің жүрегім (көңілім) таза, сен жүрегіме қара!” деп айтып жатады. Жүрек (көңіл) қалай кірлейді? Және қалай тазарады?

Жауап: Намаз оқымайтын және өзіне парыз болған басқа да ғибадаттарды жасамайтын адамның көңілі (жүрегі) таза болмайды. Күнә істейтін адамдардың көңілі таза болмайды. Күнә көңілді кірлетеді. Негізінде намаз оқумау ең үлкен күнәлардың бірі. Тіпті намаз оқымаған адамға кәпір деген ғалымдар да болған. Намаз оқымайтын, арақ ішетін адамның көңілі қарайып кеткен деген сөз. Әр түрлі ұятсыздықты жасай тұра “Сен жүрекке (көңілге) қара!” деп айту дінсіздердің немесе дін жахилдерінің (надандардың) сөзі. Бір жазушы кітабында пасық адамды мақтаған кезде: “Ішімдікті судай ішетін еді. Бірақ тап-таза, жалтыраған көңілі бар еді.” депті. Аллаһу та’ала және пайғамбарымыз намаз оқымаған адамның және арақ ішетін адамның көңілі таза болмайды деп бұйырғанда, надан жазушы осылай айтып Аллаһты және Расулуллаһ алейһиссаламды өтірікші қылуға тырысуда. Хадис шәрифте былай делінеді: «Адам күнә істеген кезде көңілінде бір қара нүкте пайда болады. Егер тәубе етсе, ол дақ өшеді. Тәубе етпей қайтадан күнә істесесе, ол дақ үлкейіп көңілді толығымен қаптайды, көңілі қап-қара болады.» (Хараити)

Мүминнің көңілі таза болады. Пасықтікі (күнәһардікі) кірлі, қара болады. Ал кәпірлердің көңілі қап-қара болады. Хадис шәрифте: «Мүминнің көңілі таза, ол жерде жарқыраған нұр бар. Кәпірдің көңілі қап-қара және теріс болады» делінген. (Табарани)

Хазреті Имам Раббани былай деген:

Аллаһу та’аланың әмірлерін орындамау көңілдің бұзық болуынан туындайды. Көңілдің бұзық болуы, дінге толық сенбеуі деген сөз. Иманның белгісі діннің әмірлерін қуана қуана орындау деген сөз.

Көңіл (жүрек) – махаббатпен сүйіспеншілік мекені. Сүйіспеншілігі жоқ көңіл өлі деген сөз. Көңілде не дүниеге деген сүйіспеншілік, не Аллаһу та’алаға деген сүйіспеншілік болады. Дүние – Аллаһу та’аланың тыйым салған, харам болған нәрселері деген сөз. Зікір, ғибадат етіп көңілден дүние сүйіспеншілігі шығарылған кезде көңіл тазарады. Мұндай таза көңілге Аллаһ сүйіспеншілігі өздігінен толады. Күнә істегенде көңіл қараяды, ауруға шалдығады. Дүние сүйіспеншілігі орнығып, Аллаһ сүйіспеншілігі кетеді. Көңілдің бұл халі ыдысқа ұқсайды. Ыдысқа су толтырғанда, ішіндегі ауасы шығып кетеді. Ал суын төккенде, ауа ішіне өздігінен толады.

Ыдыстағы ауа шықпайынша ішіне су кірмейді. Ішіне су құйылғанда да, бұл суды шығармайынша басқа нәрсе құйылмайды. Көңіл де ыдыс секілді. Көңілді Аллаһқа деген сүйіспеншілікпен толтыру үшін басқа нәрселердің барлығын шығару керек. Көңілде екі қарама-қайшы нәрсенің сүйіспеншілігі бола алмайды. “Ахзаб” сүресінің 4-ші аятында: «Аллаһ адамның ішінде екі жүрек жаратпады» делінген.

Нәфси аммара (тәрбиеленбеген нәпіс) дінге сенбейді. Сол үшін нәпісті тазалау, жамандықтарынан арындыру және жақсылықтарға толтыру керек. “Шәмс” сүресінде былай делінеді: «Нәпсін тазартқан адам құтылды. Нәпісін күнәда, харамда, надандықта, адасуда кірлеткен адам қор болды.»

“Хадиқа” кітабында былай делінген:

Харам істеген адамдардың “сен көңіліме қара, көңілім таза!” деп айтулары қате. Мұсылмандарды алдау деген сөз. Тек қана діннің әмірлері мен тыйымдарына мойынсұнған адамның көңілі таза болады. Пайғамбарымыз алейһиссалам: «Күнә жасауды тоқтатпаған адамдардың уақыт өте келе көңілі мөрленеді. Одан кейін сауап жасай алмайтын болады.» деді. (Бәззар)

“Лә илаһә иллаллаһ” кәлимасын көп айту көңілді тазалауда өте әсерлі құрал. Күнде белгілі мөлшерде айтып жүру жақсы болады. Оны дәретті және дәретсіз күйде де айтуға болады. (Қаййум-и Раббани 1 том, 14 хат)

Раббының ашуын сөндіру үшін “Лә илаһә иллаллаһ, Мухаммәдун расулуллаһ” деген көркем кәлимадан да асқан, пайдалы нәрсе жоқ. Бұл көркем кәлима жаһаннамға апаратын ашуларды сөндіргенде, одан да кіші болған басқа ашуларды да әлбетте сөндіреді. Бұл әдемі кәлима қиямет үшін дайындалған 99 рахмет қазынасының кілті. Күпірлік қараңғылықтарын, ширк кірлерін тазалау үшін бұл әдемі кәлимадан да қуатты ешбір жәрдемші жоқ. Адам осы кәлимаға сенсе, иманның зередейі (түйірі) пайда береді. (2 том, 37 хат)

Аллаһты еске алудың, “Лә илаһә иллаллаһ” деудің пайдалы болуы үшін дінімізге мойынсұну шарт. Парыздарды, сүннеттерді орындау және харамдардан, күмәнді нәрселерден сақтану керек. (190 хат)

Көңілдің Аллаһу та’аладан басқа нәрселерді жақсы көруі оны қарайтады, тот бастырады. Бұл тотты тазалау керек. Тазалаушылардың ең жақсысы сүннет-и санийаға яғни пайғамбарымыздың сүннетіне мойынсұну болып табылады. Сүннет-и санийаға мойынсұну нәпістің көңілді қарайтатын қалауларын жояды.

Әр ыдыстан ішіндегісі ағады

Сұрақ: “Қате түсініктен арылуымыз керек. Ішімдік ішпейтіндерді қатесіз, ал ішімдік ішетіндерді қате санайтындар көп, бұл өте қате түсінік. Сол секілді құмар ойнамайтын, намаз оқитын адамдарды, дінге сай оранып жүретін әйелдерді қатесіз деп, құмар ойнайтын, намаз оқымайтын адамдарды, оранбайтын әйелдерді қате санайтындар көп, бұл да өте қате түсінік. Дұрыстық киім-кешекке емес, адамгершілікке және мінез-құлыққа байланысты. Адамдарды киген киімдеріне қарап талқылайтындар бар, алайда бұл қате түсінік. Үлкен қателік болып табылады. Осындай қате пікірлерде болған адамдар өздерінің қате пікірлерінен бас тартулары керек” деп айтатындар бар, осы дұрыс па?

Жауап: Өте қате. Адамның жақсы немесе жаман екендігі сөздерінен, әрекеттерінен, істеген істерінен белгілі болады. Хадис шәрифте: «Әр ыдыстан ішіндегісі ағады.» делінген. Имам Раббани хазреттері де: «Адамның сырты – ішінің айнасы.» деген. Хазреті Юнус Әмре де былай деген:

Әдепсіз қылық, істері бұзық жүргендер,

Ертелі кеш жолдан тайып азады

Ішіндегі жасырын жүрген бүліктер

Көрініс тауып сыртына ағып шығады

Әдетте адамның жүріс-тұрысына, киіміне қарап-ақ қандай адам екені белгілі болады. Әдеттен тыс жағдайлар да бар әрине. Бірақ әдеттен тыс жағдайларды жалпыға бірдей үкім қылып көрсету дұрыс емес, үлкен қателік. Оған бірнеше мысал келтірейік:

Мұнара бар жерде мешіт бар деген сөз. Алайда мұнарасы бар бірақ музей халінде тұрған ғимарат та болуы мүмкін. Сүндеттелу мұсылмандықтың белгісі, бірақ сүндеттелмеген адамға мұсылман емес деп айту дұрыс емес. Қазақстанның туы Қазақстанның қалаларында желбіреп тұрады. Алайда басқа елде де Қазақстанның байрағы желбіреуі мүмкін. Милицияның киімін киген адамның милиция қызметкері екендігі аңғарылады. Бірақ милицияның киімін милиция қызметкері болмаған адам да киюі мүмкін. Бірақ бұлар әдеттен тыс азшылық жағдайлар болып табылады. Аздаған ерекшеліктерге қарап, жалпыға бірдей үкім шығарылмайды.

Аллаһтан қорқудың белгісі – харамдардан қашу. Барлық күнәны қауіпті деп білу керек! Күнәні өте қауіпті деп білу имандылықтың белгілерінен. Хадис шәрифте: «Мүмин күнәсын төбесінде тұрған таудай көреді, одан үстіне құлап кететіндей қорқады. Мүнафық болса мұрнына қонған шыбындай көреді, қазір ұшып кетеді деп ойлайды.» делінген. (Бұхари)

Дененің бұзық болуы, яғни күнә істеуі – көңілдің бұзық болуының белгісі. Көшеде ашық-шашық жүргендердің немесе басқа да күнә істейтіндердің “Сен көңліме қара! Көңілім таза!” дегендері өтірік сөз. Хадис шәрифте:

«Көңіл бұзық болғанда, дененің істері де үнемі бұзық болады» делінген. (Бәйһақи)

Арақ ішетін, құмар ойнайтын, намаз оқымайтын, ашық-шашық жүретін адамның басқа қаншалықты жақсы қасиеттері бар болса да, ашықша істеген күнәсы бар. Салих болудан шығып, пасықтар тобына кіруде. Аллаһтың әміріне қарсы шығуда. Оранған әйел өте жаман да болса, ашық түрде жасаған күнәсы көрінбейді. Жезөкшелердің бәрі дерлік ашық-шашық киінеді. Жабынған әйелден де жезөкшелік шығуы мүмкін, бірақ мұның ықтималы өте аз. Сондықтан киінудің маңыздылығын жоққа шығару да қисынсыз. “Дұрыстық киім-кешекпен өлшенбейді” дейтін надандарға мән бермеу керек. Хадис шәрифте былай делінген:

«Діни мәселелерді білметін надандардың көбеюі қияметтің белгілерінен болып табылады.» (Бұхари)

Харам істейтін, күнә істейтіні белгілі, жұрттың көзінше күнә істейтін адамға “пасық” делінеді. Мәселен, намаз оқымайтын, ішімдік ішетін, құмар ойнайтын, бөтен әйелдерге қарайтын, әйелі мен қызын көшеге ашық шығаратын адам пасық болып табылады. Істеген күнәсына “фысқ” делінеді. Кіші күнәні жалғастыра берген адам да пасық болады. Пасықтар жайындағы хадис шәрифтерде былай делінеді:

«Пасық адамға мақтау айтылса, Раббымыз ашуланады.» (Бәйһақи)

«Діннің апаты үшеу: пасық ғалым, залым билеуші, надан сопы.» (Дәйләми)

«Күнәні ашық түрде жасайтын пасыққа лағнет болсын!» (Дәйләми)

«Күнәсін жариялаған пасық құрметін жоғалтқан адам.» (Дәйләми)

Сұрақ: Көңіл көзі деген не?

Жауап: Көңіл көзі бастағы көзден де жақсы, айқын көреді. Өйткені Құран кәрімде: «Көзінің көргенін көңілі жалғанға шығармады» делінген. (Нәжм 11)

Аллаһу та’ала Ибраһим алейһиссаламның көңіл көзін негізге алып былай деген:

«Біз Ибраһимге көктердің және жердің жасырын сырларын көрсеттік.» (Әнам 75)

Бұл көру ісінен бейхабар адамға “көңілі соқыр” делінеді. Құран кәрімнің “Хаж” сүресінің 46-шы аятында: «Шындығында көздер емес, көкіректегі көңілдер (жүректер) соқыр болады» делінген.

Көңілдің соқыр болуы өте жаман. “Исра” сүресінің 72-ші аятында: «Бұл дүниеде (көңіл көзі) соқыр болған адам, ахиретте де соқыр болады» делінген.

Хадис шәрифте: «Үмметімнің арасында көңіл көзі ашық, илһам иесі (әулие) болған адамдар бар. (Хазреті) Омар осылардың бірі.» делінген. (Бұхари)

Көңілім таза ма?

Сұрақ: Көңілім бір қалыпта емес. Кейде жақсылыққа, кейде жамандыққа қарай бейімделеді. Көңіл үнемі таза және тұрақты болуы үшін не істеу керек?

Жауап: Мұсылманның көңілі онсызда осындай болады. Ал кәпірдің көңілі әрекетсіз, бейқам болады. Көңіліміздің таза немесе кір екендігі күнә-харамдарға қатысты жағдайлардан белгілі болады. Хадис шәрифте былай делінеді:

«Әрбір көңіл (жүрек) фитнаға (күнәға) душар болады. Қай көңілге күнә сіңсе, ол жерде қара нүкте (дақ) пайда болады. Қай көңіл ол фитнаны (күнәны) тәрк етсе, ол жерде ақ нүкте пайда болады. Ондай көңіл мақтадай аппақ болады. Фитна (күнә) оған ешқандай зиян тигізе алмайды. Бұлыңғыр көңіл болса, қара тас сияқты. Қисық немесе төңкерілген ыдысқа ұқсайды. Мұндай көңіл жақсылықтарды танымайды, жамандықтарды жатырқамайды және үнемі нәпсінің қалауына ереді.» (Мүслим)

Демек, күнә-харамнан қашатын болсақ, көңіліміз таза деген сөз. Егер күнә істеуден рахаттанатын болсақ, көңіліміз кір, лас деген сөз. Ненің күнә екендігін де дініміз білдірген.

Дақтарды тазалаудың жолы

Сұрақ: Күнәларымыздан, жаман адамдардың тамақтары және олармен кездесу салдарынан пайда болатын көңіліміздегі зұлметтерді (дақтарды) қалай тазалауға болады?

Жауап: Хазреті Имам Раббани былай деген:

Көңілге (жүрекке) келген зұлметті (дақтарды) тазалау үшін тәубе және истиғфар етіп Аллаһу та’алаға сиыну керек. (1/171)

Хазреті Әбу Бәкір былай деген:

1- Дүние зұлметінің (қараңғылығының) жарығы – ғибадат.

2- Күнә зұлметінің жарығы – тәубе.

3- Қабір зұлметінің жарығы - “Лә илаһә иллаллаһ, Мухаммәдун расулуллаһ” кәлимасын айту.

4- Ахирет қараңғылығының жарығы – салих (жақсы) амал.

5- Сырат қараңғылығының жарығы – яқин. (Дұрыс және шүбәсыз иман)

Хазреті Осман былай деген:

Дүние мен дүниелік мал-мүлік үшін ренжу көңілге (жүрекке) дақ түсіреді. Ахирет үшін ренжу болса, көңілді нұрландырады. (Мәнақиби чәһари яри Гузин)