12- Көңіл (жүрек) ауруларының он екіншісі «кібір» (тәкаппарлық). Тәкаппарлық – өзін басқалардан үстем, жоғары көру дегенді білдіреді. Ондайлардың өзін жоғары көру арқылы жүректері рахаттанады. «Ужб» та өзін жоғары деп білу деген сөз. Ужбта басқаларды ойламайды, тек өзін және ғибадаттарын жақсы көреді. Тәкаппарлық – жаман мінез, харам болып табылады. Жаратушысын, Раббысын ұмытудың белгісі. Көптеген дін адамдары, осы жаман ауруға шалдыққан. Хадис шәрифте: «Көңілінде (жүрегінде) түйірдей тәкаппарлығы болған адам жаннатқа кірмейді» делінді. Тәкаппарлықтың терісіне «тәуаду» (тәуазу-қарапайымдылық) делінеді. Қарапайымдылық – өзін басқалармен бірдей көру, басқалардан бір саты жоғары немесе төмен көрмеу деген сөз. Қарапайымдылық – адам үшін ең жақсы мінездердің бірі. Хадис шәрифте: «Қарапайым болғанға сүйінші болсын» делінді. Қарапайым адам, өзін басқалардан төмен көрмейді. Төмен, масқара және қор болмайды. Мал-мүлкін (табысын) халалдан тауып, көп сыйлық береді. Дін ғалымдарымен және жаратылыстанушылармен (пән ғалымдарымен) танысады. Кедейлерге жәрдем береді. Хадис шәрифте: «Қарапайым адам – табысын халалдан табатын, мінезі жақсы, адамдармен жұмсақ мәміледе болатын және ешкімге жамандық жасамайтын, өте жақсы адам» және «Аллаһу та’ала үшін қарапайымдылық еткенді, Аллаһу та’ала жоғарылатады» делінген. Тәкаппар адамдарға қарсы, тәкаппарлық ету жаиз. Аллаһу та’ала құлдарына қарсы мүтакаббир (тәкаппар). Аллаһу та’ала кибр иесі (ұлы). Тәкаппар адамға тәкаппарлық ету, садақа берудей сауап. Тәкәппарға қарсы қарапайымдылық еткен адам, өзіне зұлымдық еткен болады.  Бидғатшыларға және байларға қарсы тәкаппарлық ету жаиз болады. Бұл тәкаппарлық өзін жоғары көрсету үшін емес. Оларға сабақ ретінде, ғафлеттен [қараңғылықтан, ықылассыздықтан] ояндыру үшін. Соғыста дұшпандарға қарсы тәкаппар болу сауап. Бұл тәкаппарлыққа «хуала» делінеді. Садақа бергенде қуанышпен бірге аздап тәкаппар көріну қажет. Садақа берушінің тәкаппарлығы, кедейге қарсы емес. Беріп жатқан малын кішірейту (кіші көру) үшін. Яғни малға көңіл байламағанын көрсетеді. Хадис шәрифте: «Берген қол, алған қолдан абзал» делінген. Рияшыларға, өзін көрсетіп мақтанатындарға қарсы тәкаппар болу жаиз. Өзінен төмен болғандарға қарапайымдылық ету жақсы болса да, шектен шықпауы, яғни артық кетпеуі қажет. Шектен шыққан қарапайымдылыққа «тәмәллук» делінеді. Тәмәллук, тек ұстаз бен ғылымға қарсы жаиз. Басқаларға қарсы жаиз емес. Хадис шәрифте: «Тәмәллук, мұсылман ахлақынан емес» делінген. Өлең: 

                   Ұстазбенен емшіге, ету керек тәмәллук,

                   Бірі пәнге, бірі тәнге, жаудырады игілік

        Тәкаппарлықтың ең жаман түрі Аллаһу та’алаға қарсы тәкаппар болу. Нәмруд осындай еді. Ол өзінің тәңір екендігін жария етті. Аллаһу та’аланың насихат ету үшін жіберген пайғамбарын “алейһиссалату уәссәлам” отқа тастады. Перғауын да осындай ақымақтардың бірі еді. Мысырда өзінің құдай екенін жариялады. Мен сендердің күшті тәңірлеріңмін деді. Аллаһу та’ала насихат айтуы үшін Мұса алейһиссаламды жіберді. Оған сенбеді. Аллаһу та’ала, оны Сувейш суына батырды. Осылар сияқты, бұл дүниенің жаратушысына сенбегендерге «дәһри», атеист делінеді. [Әр ғасырда осындай ақымақтар келген. Мао сияқты, Сталин сияқты залымдар миллиондаған адамды өлтіріп, зорлық-зомбылық көрсетіп және дін адамдарын, ислам кітаптарын, ұлттардың құндылықтарын жойып, дір қақтырған. Ойларына келгенін қинап істетіп азғындықтың шырқау шегіне жеткен. Құдайға тән үстемдікке ие екендіктерін санаған және айтқан. Ислам кітаптарының таралуына, оқылуына тыйым салып, дін туралы, Аллаһу та’ала туралы әңгіме айтқандарды өлтірген. Өздері Аллаһу та’аланың қаһарынан, ашуынан құтыла алмай жоқ болған. Аттары тарихта өткен барлық залымдар сияқты лағнет, жек көрушілікпен еске алынуда. Бүлік және қулықпен, кейбір араб мемлекеттерінің басына отырып алған улы пропагандалар мен милары уланған залымдармен диктаторлар да, сол атеисттердің жолына еліктеп, исламға дұшпандық жасауда. Тарих кітаптарында жазылған залымдардың қорқынышты соңдарынан ғибрат алмауда. Дүниеде және ахиретте бастарына келетін азаптарды, пәлекеттерді еш ойламауда.]

Расулуллаһқа да “салаллаһу алейһи уәсәлләм” қарсы тәкаппарлық еткендер көп естілді. “Аллаһтың жіберген пайғамбары осы ма?” деді. “Бұл Құран Мекке қаласының алдыңғы қатарлы адамдарына түсірілгенде жақсы болар еді” деді. Тарих бойынша, исламның ұлы тұлғаларына қарсы, осылай тәкаппарлық етіп, кемсіткендер аз болған жоқ. Бұл тәкаппарлық күшсіз, әлсіз, қолынан ештеңе келмейтін, тіпті өзінен және денесінің құрылысынан хабары болмаған құлдың өз қожайынына, иесіне, қүш-қуаты шексіз болған Раббысына қарсы соғысы еді. Уақытында Ібіліс те, осылай тәкаппар болды. Періштелерге Адам алейһиссаламға сәжде етуін әмір еткенде, “топыраққа қарсы не үшін сәжде жасаймын? Мен одан да жоғарымын. Мені оттан, оны балшықтан жараттың” деп, Раббысына қарсы шықты. Оттың алауын, сүйкімділігін және жарық бергенін көріп, оны су мен топырақтан жоғары санады. Ал негізінде абыроймен мәртебе өзін жоғары санауда емес, қарапайымдылықта. Жаннатта топырақ бар және иісі жұпардай әдемі болады. Жаннатта от жоқ. От, жаһаннамда азап құралы. От бұзуға, ал топырақ ғимарат тұрғызуға жарайды. Махлұқтар топырақ үстінде өмір сүруде. Қазыналар топырақта болады. Қағба топырақтан жасалған. Оттың жарығы қараңғылықты кетірсе де, топырақта гүлдер, жеміс-жидектер өсуде. Әлемнің, жаратылыстардың ең үстемі болған Мұхаммед алейһиссаламның орны топырақ.

Хадис шәрифте: «Аллаһу та’ала бұйырады: тәкаппарлық, үстемдік және ұлылық маған тән. Бұл екеуінде маған ортақ болуға тырысқан адамды жаһаннамға тастаймын, еш аяушылық етпеймін» және «Көңілінде (жүрегінде) түйірдей тәкаппарлығы болған адам жаннатқа кірмейді» деп айтылғанда, “әдемі киім кию және таза аяқ киім қолдануды жақсы көретін адам, осындай ма?” делінді. Жауабында: «Аллаһу та’аланың өзі жәмил (әдемі). Ол жамал иелерін жақсы көреді» деп бұйырды. [Ұсқынсыз, жиіркенішті болмау үшін, түрі жағымсыз деп аталмау үшін жасалатын тазалыққа, әдемілікке “жамал” делінеді. Қажет заттарын, хош және жақсы көрінетіндей қолдану жамал болады. Әдемі киініп, әдемі көрініп, басқалардан ерекше көріну үшін, денесінде, киімінде, бұйымдарында болған өзгерістерге әшекей (сән) делінеді. Денесін, денсаулығын, абыройын, қадірін қорғау үшін қажет болғаннан басқасы артық. Еркектердің барлық жерде, ал әйелдердің намахрем (бөтен) еркектердің жанында, әшекей бұйымдарын қолдануы жаиз емес.] Аллаһу та’аланың әрбір ісі әдемі. Ол мінезі әдемі болғандарды жақсы көреді. Бұл хадис шәрифтерде тәкаппарлардың басқа күнә істегендер сияқты азапсыз, дереу жаннатқа кірмейтіні айтылған. Жаннатқа кірмейтіндердің барар жері жаһаннам. Себебі, ахиретте бұл екеуінен басқа баратын жер жоқ. Түйірдей иманы болғандар жаһаннамда мәңгі қалмайды, жаннатқа кіреді. Үлкен күнә жасап тәубе етпеген, шапағатқа, кешірімге қауышпаған мүмін жаһаннамда, күнәсына сай азапталғаннан кейін шығарылады. Хадис шәрифте: «Тәкаппарлығы, қиянаты және құл ақысынан қарызы болмаған мүмін, есепсіз жаннатқа кіреді» және «Құл ақысы мүміннің айыбы, кемшілігі» делінді. Напақа үшін қарыз алу және малы болғанда дереу қайтару керек. Жоғарыдағы хадис шәрифте қажет болмаса да алынған қарыз және әйеліне болған мәһір қарызы және діни білімін үйрету қарызы туралы айтылған. Расулуллаһ “салаллаһу алейһи уәсәлләм” қайтыс болар алдында: «Йа Әли! Пәлен яһудиге қарызым бар. Оны өте!» деді. Яһудиден қарызға арпа алған еді. Қайтару үшін өсиет етті. Яһуди ғалымдарының үлкендерінің бірі болған және расулуллаһпен “салаллаһу алейһи уәсәлләм” бір рет сөйлесу арқылы хақ пайғамбар екендігін түсініп иман келтірген Абдуллаһ бин Сәлам “радиаллаһу та’ала анһ” бір құшақ отынды арқалап, таситын еді. Бұны көргендер, “сондай көп малың, ақшаң бола тұрып, не үшін өзіңді осылай қинайсың” дегенде, “нәпсімді тәкаппарлықтан құтқару үшін” деп жауап берді. Байдың қызметшісіне ақша бермеу үшін, жүгін өзі тасуы, өзін қорлағаны, бұл төмендік болады. Сүннетке мойынсұну және нәпсін сындыру үшін өзі тасуы жақсы әрі сауап болады. Хадис шәрифте: «Қиямет күні Аллаһу та’ала үш адаммен сөйлеспейді. Барлығын өте қатты азаптайды. Зина жасаған кәрі шал, өтірік айтқан үкімет басшысы және тәкаппар болған кедей» делінді. Омар “радиаллаһу анһ” Шам қаласына келгенде, Әбу Убайда бин Жәррах “радиаллаһу та’ала анһ” қол астындағылармен бірге оны қарсы алды. Халифа түйесінен түсіп, орнына құлын отырғызды. Өйткені құлымен кезектесіп мініп келе жатқан еді және түйеге міну кезегі құлға келген еді. Өзі түйенің тізгінін ұстап жүрді, судың жағасына келгенде мәсісін шешіп, суды кешіп өте бастады. Шам әскерінің қол басшысы болған Әбу Убайда “радиаллаһу та’ала анһ”: «Уа Халифа! Бұлай жасағаныңыз не? Барлық шамдықтар, әсіресе византиялықтар мұсылмандардың халифасын көру үшін жиналды. Сізге қарап тұр. Бұл жасағаныңызды жақтыртпайды» дегенде, «Йа Әбу Убайда! Сенің бұл сөзің, осы жерге жиналғандар үшін өте зиянды. Естігендер адамның қадірі (мәртебесі) бір нәрсеге мініп келу және әдемі киім киюде екен деп санайды. Нағыз қадірдің мұсылман болумен ғибадат жасауда екендігін түсінбейді. Біз төмен, надан адамдар едік. [Аджәм (иран) патшаларының қолында тұтқын едік] Аллаһу та’ала біздерді мұсылман етіп, мәртебелендірді. Аллаһу та’аланың берген бұл мәртебесінен, бұл үстемдігінен басқа абырой іздесек, Аллаһу та’ала тағы бізді төмен (қор) қылады. Барлық нәрседен төмен етеді. Үстемдік Исламда. Абырой Исламда. Исламның үкімімен жүрген адам қадірлі болады. Бұл үкімді қаламай абыройды, тыныштықты, бақытты басқа нәрселерден іздеген адам төмен (қор) болады» деді. Ислам бұйырған әмірлердің бірі қарапайым болу. Қарапайымдылық көрсеткен адам қадірлі болады, жоғарылайды. Ал тәкаппар адам төмен (қор) болады.

Бір хадис шәрифте: «Қиямет күні, дүниеде тәкаппар болғандар құмырсқа сияқты төмен (қор) және бейшара болып қабірлерінен шығарылады. Құмырсқадай, бірақ адам кейпінде болады. Барлығы бұларды төмен (қор) көреді. Ондайлар жаһаннамның ең терең және азабы ең ауыр болған Болис шұқырына тасталады. Ол жерге түскендер құтылудан үміттері жоқ болғандықтан Болис делінген. От ішінде жоғалып кетеді. Су сұрағанда бұларға жаһаннамдағылардың іріңдері беріледі» делінген. Мәдинаның әкімі болған Әбу Хурайра “радиаллаһу та’ала анһ” бір құшақ отын тасып жүр еді. Мұхаммед бин Зияд “раһимехуллаһу та’ала” оны танып, жанындағыларға “жол беріңдер, әмір келе жатыр” деді. Жастар басшының мұндай қарапайымдылығына таң қалды. Хадис шәрифте: «Алдыңғы үмметтердің ішінде тәкаппар біреуі, етектерін жерге сүйретіп жүретін еді. Бұл қылығы ғайрати иләһиеге тиіп, оны жер жұтты» және «Есекке міну, жүннен болған киім кию және қойдың сүтін сауу, қарапайымдылықтың белгісі» делінді.

Кібірдің ең басты жеті себебі бар: Ілім, яғни діни ілімдер, ғибадат, текті болу, сұлулық, күш-қуат, байлық, мансап. Бұл сипаттар, қасиеттер надандардың бойынан табылса, кібірге себеп болады.

Ілім кібірге себеп болумен қатар, кібірдің шарасы (емі) де ілім болып табылады. Кібірге себеп болған ілімнің емі өте қиын. Өйткені, ілім өте құнды нәрсе. Сондықтан ілім иесі өзін жоғары және құрметті, абыройлы деп санайды. Мұндай адамның іліміне надандық деп айтқан дұрысырақ болады. Шынайы ілім адамға өз әлсіздігін, кемшілігін және Раббының үстемдігін, ұлылығын көрсетеді. Жаратушысына болған қорқынышын және құлдарға болған қарапайымдылығын арттырады. Құлдардың ақыларына мән беретін болады. Осындай ілімді үйрету және үйрену парыз. Бұған «Илми нафи» (пайдалы ілім) делінеді. Бұл ілім ықыласпен ғибадат жасауға себеп болады. Кібірге себеп болатын ілімнің емі екі нәрсені білумен іске асады. Біріншісі, ілімнің құнды, абыройлы болуы, салих ниетке байланысты. Ілімді надандықтан және нәпсінің қалауынан құтылу үшін үйрену керек. Имам болу, муфти болу, дін адамы ретінде танылу үшін үйренбеу керек. Екіншісі, ілімімен амал ету керек және өзгелерге үйрету керек, бұл екі нәрсені ықыласпен жасау керек. Амал және ықыласпен болмаған ілім зиянды болады. Хадис шәрифте: «Аллаһ үшін болмаған ілім иесі жаһаннамда оттың үстіне отырғызылады» деп бұйырылды. Мал-мүлік, атақ-абырой үшін ілім иесі болу осыған жатады. Дүниелік нәрселерге қол жеткізу үшін ілім үйрену, яғни дінді дүниелік нәрсеге құрал ету, алтын қасықпен нәжіс жеуге ұқсайды. Дінді дүниелік табысқа құрал еткендер дін ұрылары болып табылады. Хадис шәрифте: «Дін ілімдерін дүние табу үшін қолданғандар, жаннаттың иісін де иіскей алмайды» деп бұйырылды. Жаратылыстану ғылымдарын дүние табу үшін үйрену жаиз болып табылады, тіпті қажет. Хадис шәрифте: «Бұл үмметтің ғалымдары екі түрлі болады: Біріншілері, ілімдерімен адамдарға пайдалы болады. Олар адамдардан ешнәрсе күтпейді. Мұндай адамға теңіздегі балықтар мен жер бетіндегі жануарлар және аспандағы құстар да дұға етеді. Ілімінің өзгелерге пайдасы болмаған, ілімін дүние табу үшін қолданғандардың бастарына қияметте жаһаннамдағы оттан жасалған жүген салынады» делінді. Жер мен көктегі барлық махлұқтың тәсбих ететінін Құран кәрім хабар берген. «Ғұламалар пайғамбарлардың мұрагерлері» деп айтылған хадис шәрифтегі ғұлама – Расулуллаһтың “салаллаһу та’ала алейһи уә сәләм” жолында болған, Оның жолына мойынсұнған дін ғалымы деген сөз. Исламға мойынсұнған ғұлама айналасына нұр шашқан жарық көзі сияқты болады. «Қиямет күні бір дін адамы алып келініп жаһаннамға тасталады. Жаһаннамдағы таныстары оның қасына жиналып, сен дүниеде Аллаһтың әмірлерін айтатын едің. Неге бұл азапқа душар болдың, дейді. Иә, бұл – күнә, істемеңдер, дейтін едім, бірақ өзім істейтін едім. Істеңдер деген нәрселерімді өзім істемейтін едім. Сондықтан жазасын тартудамын, дейді» және «Миғраж түні көкке көтеріліп бара жатқанымда адамдарды көрдім. Олар оттан жасалған қайшылармен еріндерін кесіп жатыр еді. Бұл адамдардың кімдер екенін Жәбірейілден сұрадым. Үмметіңнің хатибтері, уағызшылары, өздерінің орындамаған нәрселерін орындаңдар дегендер, деді» және «Жаһаннам зәбанилері (періштелері) күнә істеген қарилерге, пұтқа табынғандардан бұрын азап береді. Өйткені біліп жасалған күнә білмей жасалғаннан да жаман.» деген хадис шәрифтер бар. Сахабалар үлкен ғұлама болғандықтан кішкентай күнәлардан құдды үлкен күнәдан қорыққандай қорқатын еді. Бұл жерде айтылған қарилер, Тәурат қарилері болса керек. Өйткені, күнә істеген мұсылмандар кәпірлерден ауыр азапқа тартылмайды. Немесе, осы үмметтен болып, күнәлардан, харамдардан тиылуға мән бермей, кәпір болған қарилер болуы мүмкін. Хадис шәрифте: «Ғұламалар мемлекет адамдарына араласпағанша және дүние жинаудың соңында болмағанша, пайғамбарлардың аманатын тасушылар. Дүние жинай бастағанда және үкімет адамдарының арасына араласқанда, бұл аманатқа қиянат еткен болады» депбұйырылды. Аманатшының өзіне аманат етілген дүниені қорғауы қажет болғаны сияқты, дін ғалымының да, ислам білімдерін бұзылудан қорғауы қажет. Расулуллаһ “салаллаһу алейһи уә сәлләм” қағбаны тауаф жасап жатқанда, Одан қандай адам ең жаман? деп сұралды. «Жаманын сұрама, жақсысын сұра. Ғұламалардың жаманы, адамдардың ең жаманы» деді. Өйткені жаман ғұламалар біліп күнә істейді. Иса алейһиссалам: «Жаман ғалымдар, судың жолын жауып қалған бекет сияқты. Су бекеттен сыздап өте алмайды. Судың ағуына да тосқауыл болады» деген. Жаман діндар канализацияға ұқсайды. Сырт көрінісі таза, көркем өнер туындысы. Іші болса ластанған, кірге толған. Хадис шәрифте: «Қиямет күні азаптардың ең ауыры, ілімі өзіне пайдасы болмаған діндарларға болады» деп бұйырған. Сондықтан мунафықтар, яғни мұсылман болып көрінетін кәпірлер, жаһаннамның түбіне кетеді. Өйткені олар естіп, біліп тұрып, қасарысып, кәпір болғандар. Ілім иесі, яғни дін ілімдерін үйренген адам мәңгі бақытқа қауышады немесе шексіз пәлекетке душар болады. Хадис шәрифте: «Жаһаннамда азап тартып жатқандардың кейбіреулері жаман иіс шығарады. Бұл иіс өзгелерге оттан да ауыр азап береді. Сен мұнша саситындай қандай күнә істедің деп сұралғанда, мен дін адамы едім. Білгендерімді орындамайтын едім дейді» деп бұйырылды. Әбуддәрда “радиаллаһу та’ала анһ” былай дейді: «Ілімімен амал жасамайтын дін адамына ғұлама делінбейді.» Ібіліс барлық діндерді білетін еді. Бірақ іліміне амал жасамады. Шөлде қалып қойған адамның қасында он түрлі қылыш және әр түрлі қарулар болса, бұларды қолдануды жақсы білсе және ер жүрек болса, өзіне шабуыл жасаған арыстанға қарсы қолданбаса, бұл қарулардың пайдасы бола ма? Әрине болмайды. Осы сияқты, дін ілімдерінен жүз мың мәселе үйренсе, бұларды қолданбағасын пайдасын көрмейді. Ауру болған адам да, дертіне ең пайдалы дәріні тапса, бірақ, оны қолданбаса, пайдасын көрмейді.

«Ахыр заманда ғибадат ететіндердің көбісі діни сауатсыздар болады. Дін адамдарының көбі пасық болады» хадис шәрифінде білдірілген пасық дін адамдары дүние табу үшін үкімет адамдарының арасына араласады. Суфяни Сәури “рахимә һуллаһу та’ала” былай дейді: «Жаһаннамда оттан бір шұңқыр бар. Бұл шұңқырда үкімет адамдарының арасына араласқан риягер қарилер азап тартады.» Тағы да Суфян былай дейді: «Ілімде жоғарылағаным соншалық, бір аятқа отыз үш түрлі мағына беретін едім. Сұлтанның шақыруына бардым. Жеген тағамдарымның әсерінен білгендерімнің барлығын ұмыттым.» Мұхаммед бин Сәләмә “рахимәһуллаһи та’ала” былай дейді: «Дүние пайдасы үшін үкімет адамдарының есігінде күткен бір қаридің (дін адамының) халі, лас нәрсенің (нәжістің) үстіне қонған шыбынның халінен де жаман.

«Аллаһу та’аланың ихсан ілімін, адамдарға үйретпеген адамға, қиямет күні оттан арқан байланады» хадис шәрифі жоғарыда айтылған еді. Ілімді, ілім іздеген лайықты кісілерден аяған дін адамдары осылай болады. Ниса сүресінің: «Мал-мүліктеріңді ақымақтарға бермеңдер!» мағынасындағы бесінші аяты ақымақтарға, мүнафықтарға ілім үйретуге тиым салуда.

«Ислам барлық жерге жайылады, тіпті, ислам саудагерлері, сауда үшін үлкен теңіздерде сапар шегеді және ғазилардың (дін жолында соғысатындар) есімдері басқа мемлекеттерге жайылады. Кейін қарилер шыға бастайды, менен жақсы оқитын бар ма? Менен көп білетін бар ма? дейді. Жаһаннамның отындары осылар» хадис шәрифінен түсінетініміз, риямен оқу және тәкаппарлық жасау адамның өзін жаһаннамға сүйрейді.

Хадис шәрифте: «Ғалыммын деген адам – жаһил (надан)» делінді. Әр сұралған нәрсеге жауап беретін, әр көргенінен мағына шығаратын және барлық жерде білгенін сататын адам надандығын көрсеткен болады. Білмеймін, оқып, іздестіріп көрейін, сосын айтамын дейтін адамның шынайы ғұлама екені белгілі болады. Расулуллаһтан “салаллаһу алейһу уә сәлләм” "ең құнды жер – қай жер?", деп сұралғанда: «Білмеймін, Раббым білдірсе айтамын» деген. Мұны Жәбірейіл алейһиссаламнан сұраған, одан да осындай жауап алған. Жәбірейіл алейһиссалам Аллаһу та’аладан сұрап, «Мешіттер» деген жауап алған. Араф сүресінің «Кешірім жолын ұста! Дұрыстыққа бұйыр!» деген 199-шы аяты түскен кезде пайғамбарымыз Жәбірейіл алейһиссаламнан бұл аятты ашықтауын сұраған. Жәбірейіл алейһиссалам Раббымнан сұрап білейін, деп кетеді. Қайтып келіп: «Аллаһу та’ала «Сенен алыстағанға жақында! Сенен жәрдем сұрағанға жақсылық жаса! Саған зұлымдық жасағандарды кешір!» дегенәмірін берді» деді. Шаби «рахимә һуллаһу та’ала» өзінен сұралған сұрақтардың біреуіне «білмеймін» дегенінде, сен Ирак мемлекетінің муфтиісің. «Білмеймін» деп айту саған жараса ма? деді. Сонда Шаби хазреттері: «Періштелердің үстемдері білмейміз деді. Енді менің сөзімнен не пайда?» деді. Имам Әбу Юсуф «рахимә-һуллаһу та’ала» бір сұрақтың жауабын білмеймін дегенінде, сұрақ қойғандар оған: «Бәйтул малдан (мемлекеттің қазынасынан) айлық аласың, бірақ сұраққа жауап бере алмайсың» деді. Сонда имам оларға: «Бәйтул малдан айлықты білгендерім үшін ғана алып жатырмын, білмегендерім үшін де алғанымда бәйтул малдың қазынасы жетпейтін еді» деп жауап берді. Нәпсіне ермейтін надан адаммен дос болу, нәпсінің жетегінде кеткен дін адамымен дос болудан жақсы. Дін адамы болғаны үшін тәкаппар болу – надандықтың белгісі. Өйткені, ілім қарапайымдылыққа себеп болады, кібірден алыстатады.

Тәкаппар болу харам болып табылады. Тәкаппарлық Аллаһу та’аланың сипаты. Кібір және кибрия сипаты, Оған тән. Адам нәпісін қанша төмен ұстаса, Аллаһу та’аланың дәргейінде қадірі соншалықты жоғарылайды. Өзін құрметті, қадірлі деп санаған адамның, Аллаһу та’аланың дәргейінде қадірі болмайды. Тәкаппарлықтың зиянын білмейтін адамды ғалым деп атау өтірік болады. Адамның ілімі артқан сайын, Аллаһу та’аладан қорқуы артады. Күнә жасауға батылы бармайды. Сондықтан да пайғамбарлар «алейһимуссалам» өте қарапайым еді. Аллаһу та’аладан қатты қорқатын еді. Оларда тәкаппарлық және ужб сияқты жаман мінездер жоқ еді. Кішілерге, пасықтарға және күнәһарларға да қарсы тәкаппар болмау керек. Тек тәкаппарларға қарсы тәкаппар болу керек. Ғалым жаһилді (сауатсызды) көрген кезде, "бұл адам білмегендіктен күнә істеп жатыр. Мен болсам, біліп тұрып істеймін", деуі керек. Бір ғалымды көргенде, "ол менен көп біледі және ілімінің ақысын беруде. Ықыласпен амал жасайды. Мен мұндай емеспін", деу керек. Өзінен жасы үлкен біреуді көргенде, "ол менен көп ғибадат жасаған", деу керек. Жастарды көргенде, "олардың күнәсі аз, менің күнәларым көп" деу керек. Өзімен жастыларды көргенде, "мен өз күнәларымды білемін, бірақ олардың амалдарын білмеймін. Білініп тұрған қылмысқа жаза беріледі, білінбегеніне емес. Олай болса, оған қарағанда мен жазаға лайықтырақпын" деп, өзін төмен санау қажет. Бір бидғатшыны немесе кәпірді көргенде "адамның халі соңғы демінде белгілі болады. Менің халім не болады екен" деп, оларға да тәкаппарлық етпеу керек. Бірақ, оларды жақсы көрмеу керек. Күпірді, бидғатты жаюға тырысып жүрген «Діндегі реформашылар» Расулуллаһтың «саллаллаһу алейһи уассәләм» сүннетіне дұшпан. Олар сүннеттің нұрын сөндіреуге және бидғатты, адасушылықты жаюға және Әһли сүннет ғұламаларын «рахимә һумуллаһу та’ала» жамандауға, аят пен хадис шәрифтерге қате мағыналар беріп, исламды ішінен құлатуға тырысуда.

[Кітапүйімізден шығып жатқан барлық басылымдар, Әһли сүннет ғұламаларының “рахимә һумуллаһу та’ала” кітаптарынан аударылған. Өз ойымыз емес. Кітаптарымыздың барлығында Әһли сүннет ғұламаларының “рахимә һумуллаһу та’ала” үстемдіктерін жастарға жеткізуге тырысудамыз. Дүниеде және ахиретте бақытқа қауышу үшін жалғыз шара - Әһли сүннет ғұламаларының “рахимәһумуллаһу та’ала” кітаптарында көрсетілген жол екендігін білдірудеміз. Осы бақытты, осы құтылу жолын адамзатқа танытуға тырысудамыз. Бұл істеп жатқандарымыз үшін ешқандай пайда табуды көздемейміз, ешкімнен ешнәрсе күтпейміз. Бидғатшылар, мазһабсыздар және әр түрлі ислам дұшпандары, кітаптарымыздың оқылуын, жайылуын қаламауы мүмкін. Кітаптарымызға шайтанша жала жабуы мүмкін. Олар ілім иесі болмағандықтан кітаптарымыздан іліми тұрғыдан ешқандай кемшілік таба алмауда. Кітаптардан ақша тауып жатыр, табысқа кенелуде деп те айта алмайды. Бұл кітаптар қате, бұларды оқымаңдар дегендері болады. "Қай жері қате? Көрсет" дегенімізде, «солай естідік, солай екен» дейді. Әлһамдулиллаһ! Көзі ашық жастар, мұндай бүлікшілерге алданбайды. Оқырмандары көбеюде.]

Бұл реформшыларды, бүлікшілерді де жақсы көрмеу керек. Алайда, адамның өз күнәларын ұмытпауы және әзелде өзі туралы тағдырына жазылғанын  және соңғы демінің қалай болатынын ойлауы қажет. Ахиретте кімнің кімнен үстем болатыны, дүниеде нақты білінбейді. Көптеген дін адамдары кәпір болып жан тапсырған. Көптеген кәпірлерге де иманмен жан тапсыру нәсіп болған. Қазір, кәпірге жаһаннамдық, өзіне жаннаттық деген адам, ғайыпты білгенін айтқан болады. Бұл – күпірлік болып табылады. Өйткені, жаннаттық болу мен жаһаннамдық болу соңғы демде белгілі болады. Соңғы демнің қалай болатынын айту, ғайыпты білу болады. Сондықтан кімге де болса тәкаппарлық көрсету жаиз емес.

Сұрақ: «Кәпірге және бидғатшыға нәхи-мункәр жасап, насихат айту керек. Өзін олардан төмен көрген адам, оларға қалай насихат айта алады? Сонымен қатар, адам қалай өмір сүрсе, солай жан тапсырады, «адети илаһиә» осылай. Бұның керісіншесі болса да, кем кездеседі. Сондай-ақ Аллаһу та’ала мұсылмандарды мадақтап, имансыздардан үстем екенін білдіруде» деп сұралса, бұған «жауап» ретінде былай дейміз: Оларды жақсы көрмеудің қажет болуы, Аллаһу та’аланың «Жақсы көрмеңдер!» дегені үшін. Олардан үстем болғанымыз үшін емес. Сұлтан (патша) кішкентай баласын, қызметшісімен бір жерге жібергенде, бала теріс қылық жасаса, ұрысуды, тіпті ұруды әмір етеді. Бала теріс қылық жасаса қызметші ұрсады, ұрады. Бірақ, ұрған кезде де өзінің баладан қадірлі, жоғары емес екенін біледі. Оған тәкаппарлық таныта алмайды. Мұсылманның кәпірді жақсы көрмеуі осыған ұқсайды. Аллаһу та’ала мұсылмандардың өздерінің емес, имандарының үстем, жоғары екенін білдірді. Кімде иман бар болса, сол үстем болады. Мәңгі үстемдік соңғы демде белгілі болады.

Бір ғибадаттың құнының артуы шартарға байланысты. Мұсылман малаянимен, яғни пайдасыз нәрселермен уақыт өткізбейді. Хазреті Әбу Бәкір: «Біз, бір харам нәрсе істеп қоямыз ба деп қорқып, жетпіс халалды істеуден бас тартатын едік» деген. Сондықтан ешкім өз ғибадатына сенім артпауы керек. Көп ғибадат жасағанына тәкаппарланбауы керек. Ғибадаттың қабыл болуы үшін ниетінің халис (таза) болуы, яғни ғибадаттың тек Аллаһу та’аланың разылығы үшін ғана орындалуы қажет. Мұндай ықыласқа қол жеткізу оңай емес. Нәпісті тазалау тақуалықпен іске асады. Тақуалық – харамдардан сақтану деген сөз. Нәпісі тазаланбаған адамның ғибадаттарын ықыласпен жасауы өте қиын.

Әкелерімен, ата-бабаларымен мақтану және тәкаппарлану – надандық және ақымақтық болып табылады. Қабыл – Адам алейһиссаламның ұлы еді. Кенан – Нұх алейһиссаламның үш ұлының бірі еді. Ол Йам деп те аталған. Бауыры Йафес дін ғалымы еді. Кенан болса күпірден құтыла алмады. Әкесінің пайғамбар болуы оны күпірден құтқармады. Адамның мақтанған бабалары, бір уыс топырақ болды. Топырақпен мақтану ақылға сия ма? Олардың салих болғандарын айтып мақтанбау керек. Солар сияқты салих болуға, солардың жолында болуға тырысу керек.

Әйелдердің көбі әдеміліктерімен, сұлулықтарымен тәкаппарланады. Алайда, сұлулық адамда қалушы емес, тез кетеді. Адамға мүлік болмайды. Уақытша болған нәрсемен тәкаппарлану ақымақтық. Сырт келбеттің әдемілігі, сұлулығы жүректің, көңілдің әдемілігімен, көркемдігімен, яғни жақсы мінезбен бірге болса жақсы, құнды болады. Көңілдің тазалығы Расулуллаһтың сүннетіне мойынсұнумен белгілі болады. Адамның жүрегіне, көңіліне, рухына, ахлағына көңіл бөлінбесе оның жануардан парқы болмайды. Тіпті жануардан да төмен болады. Ластықпен толған, әр уақыт қоректенуі, тазалануы, жөнделуі қажет болған қираған бір құралға ұқсайды. Мұндай адамға тәкаппарлық жараса ма? Оның тек қана тәуазу (қарапайымдылық) танытуы қажет болады.

Жас және қуатты болумен тәкаппарлану да надандық болады. Физикалық тұрғыдан жануарлар адамдардан сан есе күшті болып келеді. Яғни, жануарлардың адамдарға тәкаппарлануы керек болады. Әрқашан күшті, қуатты болатынына, ауруға, қазаға ұшырамайтынына кім кепілдік бере алады? Жастық шағын, күш-қайратын, тіпті әрекетін, тыныс алуын жоғалтпаған адам болған ба? Осыншама өткінші, өмірі өте қысқа болған және жануарлармен ортақ болған нәрселерді көрсетіп тәкаппарлану ақылға сай келе ме? Мал-мүлкімен, балаларымен, атағымен, мансабымен және дәрежесімен тәкаппарлану адамға мүлдем жараспайды. Өйткені, мұның барлығы адамның өз еңбегімен тапқан жетістіктері емес. Бұлар – келіп-кететін, өзінде қалмайтын, адамды тез тастап кететін нәрселер. Бұлар ахлақсыздарда, жаман адамдарда да болады. Тіпті оларда өте көп. Бұлар үстемдік болғанда, бұларға қауыша алмағандардың және қауышып айрылғандардың өте төмен адамдар болулары қажет болар еді. Мал-мүлік, абыройға себеп болғанда, ұрылардың, аз уақыт та болса, абыройлы болуы қажет болар еді.

«Хиқд» та тәкаппарлыққа себеп болмауы керек. Хиқд – сөзінің сөздіктегі мағынасы кек сақтау, жек көру дегенді білдіреді. Көңілінде дұшпандық сақтау. ондай адамдар өзімен бірдей немесе жоғары дәрежеде болған адамға ашуланады. Оған ешнәрсе істей алмағандықтан тәкаппарлық танытады. Қарапайымдылық көрсету керек болған адамға қарапаймыдылық таныта алмайды. Оның тура сөздерін, насихаттарын қабыл етпейді. Айналасындағы адамдарға олардан да жоғары, үстем екенін көрсеткісі келеді. Біреуге қиянат, опасыздық жасаса кешірім сұрамайды.

«Хасәд» те тәкаппарлыққа себеп болады. Біреуде болған ниғметтердің одан кетіп, өзіне келуін қалайды. Оның тура болған сөздерін және насихаттарын қабыл етпейді. Одан бір нәрсе сұрап үйренуді қаламайды. Өзінен жоғары екенін біле тұра, оған қарсы тәкаппарлық етеді.

«Рия» да тәкаппар болуға себеп болуда. Риягершілік жасап танымайтын адамға, өзгелердің жанында тәкаппарлық ететіндер болады. Жалғыз кезінде олай жасамайды. Мұндай адамдардың тәкаппарлығынан құтылу үшін, ғұламалардың уәқар иесі (келбетті, көрнекті) болулары және абыройына лайықты киім киюі қажет. Сондықтан Имам ағзам Әбу Ханифа “рахимә һуллаһу та’ала”: «Сәлделерің үлкен болсын және шапандарыңның жеңі кең болсын» деген. Адамдарға уағыз насихат айтатын адамдардың жаңа, таза киім киіп өздерін көрікті кейіпте ұстауы ғибадат болып табылады. Құрметке ие болмаған адамның сөзі тыңдалмайды. Өйткені, надандар адамның сырт көрінісіне қарайды. Ілімін, ахлағын түсінбейді.

Көп адамдар өзінің тәкаппар екенін білмейді. Сондықтан тәкаппарлықтың белгілерін біліп алу керек. Кібірлі адамдар бір жерге келгенде жұрттардың оны орындарынан тұрып күтіп алғанын қалайды. Өзіне құрмет көрсетілгенін түсініп, оларға насихат етуді қалаған ғалымның, өзі үшін түрегеп тұруын қалауы тәкаппарлық болмайды. Өзі отырып, өзгелердің тұрып тұруын қалауы тәкаппарлық болады. Хазреті Әли “радиаллаһу анһ” былай дейді: «Жаһаннамдық адамды көргісі келген адам, өзі отырып өзгелерді тұрғызған адамға қарасын!» Сахабалар “алейһимурридуан” Расулуллаһты “саллалаһу алейһи уәссәлләм” барлық нәрседен артық жақсы көретін еді. Ол келгенде тұрмайтын еді. Өйткені, Расулуллаһтың олардың тұруын қаламайтынын білетін еді. Сонымен қатар ғұламалар келген кезде ілімнің абыройын көрсету үшін тұрып қарсы алу керек. Яхия бин Каттан “рахимә һуллаһу та’ала” аср намазын оқып болып мешіттің мұнарасына сүйеніп отырған еді. Қасына сол заманның атақты ғұламаларының бірнешеуі келді. Олардың ішінде Ахмед бин Ханбал “рахимә һуллаһу та’ала” да бар еді. Барлығы түрегеп тұрып хадис ілімінен сұрады. Яхия, барлығына жауап берді. Ешқайсысына отыр демеді. Ешқайсысының отыруға батылы жетпеді. Сөйлесулері ақшам намазына дейін созылды.

Жас ғұлама кәрі наданнан жоғары отырады. Шәкірт ұстазынан бұрын сөз бастамайды. Ұстазы жоқ кезде оның орнына отырмайды. Көшеде алдына түсіп жүрмейді. Бір адам өзін адамдардың тұрып қарсы алуын жақсы көріп, бірақ осыдан құтылуды қаласа, бұл жақсы көруі «мәйли табии», яғни табиғи қажеттілік болады. Немесе шайтанның уәсуәсасынан болады. Екеуі де күнә емес. Өйткені бұл қолында емес, қалауынан тыс болуда.

Жалғыз жүрмей, арқасынан басқалардың еруін қалап немесе өзі атқа мініп, шәкірттерінің жерде жүруін жақсы көру де тәкаппарлықтың белгісі. Расулуллаһ “саллалаһу алейһи уәссәлләм” Мәдинаның Бақи мазаратына бара жатыр еді. Бірнеше адам оны көріп, арқасынан ерді. Расулуллаһ тоқтап, олардың алға өтулерін әмір етті. Олардың артынан жүрді. Себебі сұралғанда, «Аяқ дауысын естідім. Көңіліме тозаңдай тәкаппарлық келмеуі үшін осылай жасадым» деп жауап берді. Әрине пайғамбарымызға ешқашан тәкаппарлық келмейді. Себебі Аллаһу таала Ол кісіні бүкіл харам және мәкрухтардан қоғраған. Сахабаларына үлгі көрсету үшін осылай жасады. Әбуддәрда “радиаллаһу та’ала анһ” былай дейді: «Тәкаппар адамның арқасынан жүрушілері артқан сайын, оның Аллаһу та’аладан ұзақтауы да артады.»

Мойнында ақысы барлардың, яғни жақындарының үйлеріне барып қал-жағдайын сұрамау да тәкаппарлықтың белгісі. Өзінен төмен болғандардың үйлеріне бару қарапайымдылықтың белгісі болып табылады.

Қасына біреудің отыруын қаламау және аурулармен бірге отырмау, үй тірлігін жасамау, үйіне қажет болған нәрселерді өзі сатып алып келмеу және бір киген киімін қайта киюді қаламау, бұлардың барлығы тәкаппарлықтың белгісі. Жұмыста жұмыс киімін кигісі келмеу де осыған жатады. Кедейлер шақырса бармай, байлар шақырса бару да тәкаппарлыққа жатады. Туыстарының және балаларының мұқтаж болған нәрселерін қамтамасыз етпеу және дұрыс сөзді қабыл етпей таласып-тартысу, кемшілігін, айыбын айтқандарға рахмет айтпау, адамдардың жанында болса рия болады. Жалғыз кезде де, адамдардың жанында да істесе, тәкаппарлық болады.

Қарапайым бола алу үшін, дүниеге қайдан келгенін, қайда баратынын білу қажет. Адам басында мүлдем жоқ еді. Әуелі еш нәрсе істей алмайтын, әрекет ете алмайтын нәресте еді. Қазір де, кез келген сәтте ауруға шалдығу және өлім құшу қорқынышында. Соңында өледі, шіріп топырақ болады. Аңдарға, құрт-құмырсқаға жем болады. Жазалау бөлмесіне кіргізіліп, жазаға тартылатын уақытын күткен адамның, өлім бөлмесінде тартқан қиыншылықтары сияқты әрбір адам дүние зынданында да әр уақытта қашан азапқа жіберілетінін күтуде. Өледі, өлімтік болады, құрт-құмырсқаға жем болады, қабір азабын тартады, кейін тірілтіліп, қияметтің зардабын шегеді. Жаһаннамда мәңгі жанудан қорқатын адамға тәкаппарлық жараса ма, әлде қарапайымдылық па? Адамдардың жаратушысы, жетілдірушісі, әр уақытта қауіптен қорғаушысы және қияметте есепке тартатын, шексіз азап беруші болған, шексіз қуат, құдірет иесі, ұқсасы, ортағы болмаған жалғыз басқарушы және құдіретті болған Аллаһу та’ала: «Тәкаппарларды жақсы көрмеймін, қарапайым болғандарды жақсы көремін» деп бұйырады. Әлсіз, қолынан еш нәрсе келмейтін, бейшара адамға осылардың қайсысын жасау жарасады? Ақылы бар, өзін және Раббысын таныған адам еш тәкаппар бола ала ма? Адам өзінің төмендігін, әлсіздігін Раббысына әр мезетте көрсетуге мәжбүр. Сондықтан барлық кезде, барлық жерде, әлсіздігін көрсетуі, қарапайым болуы тиіс. Әбу Сүлейман Дарани “рахиме-һуллаһу та’ала” былай дейді: «Барлық адамдар, мені осы тұрысымнан да төмендеткісі, масқаралағысы келсе, мұны іске асыра алмайды. Себебі, өзімді адамдардың масқаралық, төмендік деп ойлаған дәрежелерінің ең төменгісінен де төмендемін деп білемін.» Адам өзін барлық адамдардан, тіпті Ібілістен, перғауыннан да төмен деп ойлай ала ма? Себебі бұл екеуі [және Сталин, Мао және бұлардың атшабарлары сияқты ислам және адамзаттың дұшпаны болған залымдар] кәпірлердің ең жамандары. Тәңірлік дауына түскен, қалағанын істеу үшін миллиондаған адамдарды қырып салған, жәбір көрсетіп қинағандар, кәпірлердің ең төмендері екендігі сөзсіз. Аллаһу та’ала оларға ашуын түсіріп, күпірліктің ең жаманын берген. Ал маған есіркеген, иман мен хидаят нәсіп еткен. Қаласа, мұның терісін жасайтын еді. Әлһамдулиллаһ, олай етпеді. Сондай-ақ, осы жасқа келгенше көп күнә істедім. Ешкім жасамаған жамандықтарды жасадым. Соңғы демім қалай болатынын да білмеймін, деп қарапайымдылық ету қажеттілігін, өз-өзіне түсіндіру керек.

Хадис шәрифте: «Аллаһу та’ала, маған қарапайым болуды әмір етті. Ешбірің ешбір адамға тәкаппарлық етпеңдер!» делінген. Зымми делінген мұсылман емес отандастарға және рұқсатпен [паспортпен] келген жат елдік саудагерлерге, жұмысшыларға және туристерге де тәкаппар болмау қажеттілігі, осы хадистен де түсінілуде. Барлық адамдармен қарапайым мәміледе болу қажет болғаны үшін оларға қиянат ету, ренжіту мүлдем жаиз емес.

[Дарул харбте (кәпір мемлекетінде) кәпірлердің мал-мүліктеріне, жандарына, абыройларына, намысына тию, ол жерде ұрлық, тонаушылық жасау, зұлымдық ету, ренжіту, кәпірлердің заңдарына қарсы шығып, басшыларын мазақ ету, бүлік шығару, адамдардың мазасын қашыру, салықтан жалтарып, қоғамдық көліктердің ақысын өтемей және исламның абыройын және әдемі ахлағына жараспаған қандайда бір жаман әрекетте болудың жаиз еместігі, осы хадис шәрифтен және жоғарыда жазылған анықтамалардан да түсінікті. Кәпір мемлекетіндегі христиан заңдарына қарсы келмеу, оларды улул-әмр деп білу емес. Аллаһу та’алаға қарсы шығуға себеп болатын әмірлерге қарсы шығуға болмайды. Улул-әмрдің де, кәпірлердің де мұндай әмірлеріне қарсы шығуға болмайды. Үкіметке, заңдарға қарсы шығу, қай жерде болса да фитнә шығуына себеп болады. Фитнаға себепші болу харам. Фиқһ кітаптарында, икраһ (қорқытылу) бөлімінде және Мұхаммед Масум “раһметуллаһи алейһ”тің үшінші том, 55-ші хатында, мұның ашықтамасы бар. Бір адам ислам мемлекетінде немесе Дарул-харбте, яғни кәпірлердің мемлекеттерінде, пайғамбардың “саллалаһу алейһи уәссаләм” осы әміріне мойынсұнбай, кәпірлерге қарсы әдепсіздік, бұзықтық жасаса, олардың билігіне қарсы қылмыс жасаса, күнә істегенімен қоса, исламды және мұсылмандарды дүниежүзіне надан (артта қалған) деп танытқан болады. Исламға үлкен қиянат еткен болады.

Жиһад - «Әмри маруф» [діннің әмірлерін, жақсылықтарды үгіттеу] және «Нәһи мүнкәр» [күнәлардан, жамандықтардан тыйылуды насихаттау] деген сөз. Бұл жиһад екіге бөлінеді: Біріншісі, кәпірлерге исламды таныту, оларды күпір пәлекетінен құтқару деген сөз. Екіншісі, мұсылмандарға ғылымхалын үйрету, олардың харам істеуіне тосқауыл болу. Осының екеуі де үшке бөлінеді. Біріншісі, дене арқылы жасалады. Денемен яғни әртүрлі соғыс құралдарымен жиһад ету, исламнан хабары болмай, басқалардан көрумен немесе залымдардың, отарлаушы күштердің қысымы және жәбірімен, және алдауымен күпірге итермеленген адамдарға исламды жаюға тосқауыл болған диктаторларға, империялистік күштерге қарсы болады. Ең жаңа, заманауи соғыс құралдарымен шайқасып, осы залым диктаторлардың, империялистердің күш-қуаттарын жойып, олардың уысында, қысымында қаналып жатқан бейшара халықтар тұтқындықтан, құлдықтан құтқарылады. Оларға ислам ілімдері үйретіліп, қуана-қуана мұсылмандыққа шақырылады. Қабыл етпесе, мұсылмандармен бірге ислам дінінің әділ, еркіндік пен теңдікті әмір еткен үкімдерінің астында, мұсылмандармен бірдей құқыққа ие болып және өз діндерінің қажеттіліктерін және ғибадаттарын еркін орындап өмір сүруіне рұқсат беріледі. Мұндай қарулы жиһадты, яғни соғысты тек қана мемлекет жасайды. Яғни мемлекеттің әскері, қорғаныс күші жасайды. Мемлекеттің әмірінсіз, рұқсатынсыз ешбір мұсылманның кәпірлерге шабуыл жасауы, тонауы жаиз емес. Мемлекеттің қамқорлығында болған кәпірлердің біреуін өлтірген мұсылманды, ислам діні ең ауыр жазаға тартқан. Бұдан көргеніміздей ислам дініндегі жиһад - мемлекеттерді құлату, адамдарды өлтіру емес. Адамдарға исламды жеткізіп, өз қалауымен мұсылман болуларына тырыстыру деген сөз. Пайғамбарымыз “саллалаһу алейһи уәссаләм” және Сахабалар “радиаллаһу та’ала анһум әжмаин” және шынайы мұсылман болған ислам мемлекеттері, мысалы Османдықтар, әрқашан осылай жиһад етті. Күшсіз, қорғансыз адамдарға шабуыл жасамады. Бұл адамдарға исламның жетуіне, танытылуына кедергі болған, Ислам дұшпаны, кәпір диктаторлармен, империялистермен және мұсылман атын жамылған бидғатшылар, іріткі салушылармен соғысып, олардың қанаушы, отарлаушы күштерін жойды. Осындай қараңғы күштердің зұлымдығы астында езіліп, жәбір көрген адамдарды құтқарып, бостандыққа шығарды. Оларға исламды үйретіп, өз қалауымен, өз еріктерімен қуана-қуана шынайы мұсылман болуларына, мәңгі бақытқа жетуіне себепші болды.

Ислам мемлекетінің, ислам әскерінің, екінші міндеті мұсылмандарды және ислам дінін жою үшін, ислам мемлекеттеріне шабуыл жасаған кәпірлерге және қате түсінікті іріткі салушыларға қарсы жиһад етіп, мұсылмандарды және ислам дінін қорғау. Аллаһу та’ала Әнфал сүресінде Ислам мемлекетінің, кәпір мемлекеттерінде жасалған соғыс құралдарын, қаруларын іздестіріп, үйреніп, олардың барлығын, бейбітшілік заманда жасауларын әмір етеді. Бұларды жасамаған үкімет, исламға бағынбаған болады. Дұшпандарының шабуылына тойтарыс бере алмай, мыңдаған мұсылманның шәһид болуына және исламның әлсіздеуіне себеп болады.

Ислам жиһадының екінші түрі, әр түрлі ақпарат құралдарымен исламды адамдарға жеткізу, естірту. Бұл жиһадты ислам ғалымдары істейді және ислам мемлекетінің жәрдемі және бақылауы арқылы жасалады. Ғасырымыздағы ислам дұшпаны болған кәпірлер, миссионерлер, масондар, коммунистер және мазһабсыздар әр түрлі ақпарат құралдармен исламға шабуыл жасауда. Өтірікпен, жаламен адамдарды, тіпті жаһил мұсылманды алдау арқылы, ислам діні жоюмен айналысуда. Христиандардың, он бір сұрақ ойлап шығарып, барлық ислам мемлекеттеріне алып барғанын 1992 жылында білдік. Бангладештегі ислам ғалымдары оларға жауап жазып, поптарды масқара қылған. Стамбулдағы «Хакикат баспаүйі», бұл жауаптарды, «Әл-Кәзибул-жәдидә-тул-хиристанийә» атымен «Әссират-ул-мустақим» кітабына қосып жазып дүние жүзіне жіберілуде. «Қадияни», яғни «Ахмедилер» және «Бәхаилер» және «Мәудудишілер» және «Таблиғи жамағат» және «Сәләфилер», «Мазһабсыздар» және «Уаххабилер», Құран кәрімнен және хадис шәрифтерден қате және бұзық мағына шығарып, исламның тура жолынан шығып, адасуда. Бұл адасқандардың бұзық пікірлерінде шектен асқандары кәпір (Аллаһқа дұшпан) болуда. Бұлардың барлығы баспа құралдары арқылы, кітаптар, журналдар, кітапшалар шығарып және радиолар мен қате сенімдерін жаюда. Мұны істеу үшін миллиондар жұмсап жатыр. Бір жағынан «Әһли сүннет» немесе «Сунни» деп аталатын шынайы мұсылмандарды алдап исламды іштей жығуда. Басқа жағынан да исламды дүние жүзіне қате түсіндіріп, танытып жатыр. Мұсылман болғысы келетін шетелдіктер, осы әртүрлі пропагандалар алдында не істейтіндерін білмей жатыр. Не мұсылман болудан бас тартуда немесе қате, бұзылған бір жолға кіріп, мұсылман болдық деп ойлауда.

Исламның ішкі және сыртқы дұшпандарының сұмпайы, алдамшы пропагандаларына қарсы Әһли сүннет ғалымдарының шынайы мұсылманшылықты, яғни Мұхаммед алейһиссаламның және сахабалардың “радиаллаһу та’ала анһум әжмаин” жолын, ақпарат құралдарымен дүние жүзіне жаю, күніміздегі ең маңызды жиһад.

Жиһадтың үшінші бөлімі, дұға арқылы жасалатын жиһад. Барлық мұсылмандарға осы жиһадты жасау парыз айн. Бұл жиһадты жасамау, үлкен күнә болады. Бұл жиһадты жасау, жиһадтың бірінші және екінші бөлімдерін жасап жатқандарға дұға етумен болады. Соғыс әскерлері дұға әскерінің жәрдеміне мұқтаж. Ықыласпен жасалған дұға сөзсіз қабыл болады.

Жиһадтың жоғарыда жазылған үш бөлімін де Аллаһу та’аланың жәрдеміне сеніп және дініне ұйып істегендерге, Аллаһу та’ала күмәнсіз жәрдем береді. Жиһадқа дайындалмай, қажет болған ең жаңа қаруларды, қуат-күштерді алдын ала жабдықтамай, әрекет етпей, бір-бірімізді жақсы көрмей, отырған жерімізде жасаған дұғаларды Аллаһу та’ала қабыл етпейді. Дұғаның қабыл болуы үшін, алдымен себептерге жабысу керек. Тәуәккүл де осылай. Жиһадта Аллаһу та’аланың жәрдеміне қауышу үшін исламға ұю қажет екенін білдірдік. Ислам, жиһадқа алдын ала дайындалу керек екенін әмір етеді. Жиһадтың бірінші бөлімін жасай алу үшін, ең жаңа соғыс құралдарының әр түрлісін мемлекет алдын ала дайындап, бұларды қолдануды  әскеріне үйретеді және халық та қолбасшыға, мемлекетке бағынышты болуы, бөлунушілік жасамауы керек. Мемлекеттің қарулы күштерінің қорларына әр мұсылманның қолынан келгенше көп ақша сыйға беруі керек. Жиһадтың екінші бөлімін жасап жатқан Әһли сүннет ғалымдарына және оларға қараған қорларға, мекемелерге де жәрдем беру, мал-мүлікпен жиһад ету болады. Денемен және мал-мүлікпен, ақшамен жиһад еткендерге, Аллаһу та’алаға қияметте жаннатын уәде етеді. Әли Мұхаммед Бәлхи х. 1411 ж. басылған парсыша «Муфтию Мужаһид» кітабында жиһадты ұзақ түсіндіреді.]

Хадис шәрифте: «Ниғметке қауышқандардан, қарапайымдылық еткендерге және өздерін кем деп біліп және халалдан тауып, қайырлы жерге сарп еткендерге және фиқһ ілімімен хикметті, яғни тасаууфты біріктіргендерге және халал мен харамға мән бергендерге және кедейлерге жақсылық жасағандарға және істерін Аллаһу та’ала разылығы үшін жасағандарға және көркем мінезді болғандарға және ешкімге жамандық жасамағандарға, ілімімен амал еткендерге және малының көбісін таратып, сөзінің көбісін тыйғандарға сүйіншілер (мақтаулар) болсын» деп бұйырылды.

Мазақ ету үшін және мұнафықтық етіп, рия жасап, мал-мүлікке, атаққа жету үшін немесе қорыққаны үшін жасалған қарапайымдылық та жаман мінез. Бұл жаман мінезден құтылу үшін, бұған себепші болатын жаман нәрселерден арылу қажет. Мұндай жаман себептерден арылған адамның қарапайымдылығы көркем мінез болады.