Әһли сүннет ғалымдары иманның алты сипаты бар деген:

ӘМӘНТУ БИЛЛАҺИ: Мен Аллаһтың бар екеніне және бір екеніне сендім, иман келтірдім.

Аллаһу та’ала бар және бір.

Серігі және назирі жоқ. (Ортағы және ұқсасы жоқ.)

Мекенге мұқтаж емес. (Белгілі бір жерде болу, тұру, отыру деген нұқсандықтардан пәк.)

Кәміл сипаттармен сипатталған. Онда тек Кәміл сипаттар бар.

Әрі нұқсан сипаттардан ұзақ. Оның нұқсан сипаттары жоқ.

Кәміл сипаттар Аллаһу та’алада болады. Нұқсан сипаттар бізде болады.

Бізде болған нұқсан сипаттар – қолсыз, аяқсыз, көзсіз қалу, ауру мен денсаулық, ішіп-жеу және осыларға ұқсаған көптеген біз мұқтаж болған нәрселер.

Аллаһу та’алада болған сипаттар – жер мен көкті және ауада, суда, жер бетінде, топырақ астында өмір сүретін әртүрлі махлұқтарды жаратуы, ақылымыз түсінген және қабілет әлсіздігінен көбісін түсіне алмаған көптеген махлұқтарды (жаратылғандарды) әр сәтте бар қылып ұстауы, барлық махлұқтардың  ризығын беруі және басқа да кәміл сипаттары. Құдіреті мұтлақ (кемшіліксіз). Әр болмыс, Аллаһу та’аланың кәміл сипаттарының бір туындысы.

Аллаһу та’алада біздің білуіміз уәжіп болған жиырма екі сипат бар. Және жиырма екі мухал сипаттары бар.

Уәжіп сипат – қажетті, міндетті түрде болу керек деген сөз. Бұл сипаттар Аллаһу та’алада болады. Онда мухал деп аталатын сипаттар болмайды. Мухал – уәжіптің терісі. Бар бола алмайды деген сөз.

Аллаһу та’алаға қатысты біздің білуіміз уәжіп болған сифати нафсийа біреу – Вужуд, бұл "бар болу"  деген сөз.

Аллаһу та’аланың бар болуының нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың«Иннәни әнәллаһу» деген қаули шәрифі. Ал ақылдық дәлелі – осы әлемдерді жаратқан [жоқтан бар қылған] бір жаратушы әрине бар. Бар болмауы мухал (мүмкін емес).

Сифати нафсийа дегеніміз – зат Олсыз және Ол затсыз елестетілмейді, ойлау мүмкін емес деген сөз.

 

Заттық сипаттары

Аллаһу та’аланың біздің білуіміз уәжіп болған заттық сипаттары бес: Бұларға «Улухийат сипаттары» (Құдайлық сиапттары) делінеді.

1) Қыдем: Аллаһу та’аланың бар болуының бастауы жоқ.

2) Бақи: Аллаһу та’аланың бар болуының соңы жоқ деген сөз, бұған уәжибул-вужуд делінеді. Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Хадид сүресіндегі үшінші аяти каримасы. Ақылдық дәлелі – бар болуының басы және соңы болса, кейіннен пайда болған болып, әлсіз және нұқсан болар еді. Өзі әлсіз және нұқсан болған нәрсе басқаны жарата алмайды. Мұның Аллаһу та’алаға қатысы мухал.

3) Қиям би-нәфсиһи: Аллаһу та’аланың заты мен сипаттарында және істерінде ешкімге мұқтаж болмауы. Нақли дәлелі – Мұхаммед (алейһиссалам) сүресінің соңғы аяти каримасы. Ақылдық дәлелі – бұл сипаттар Аллаһу та’алада болмайтын болса, әлсіз және нұқсан болар еді. Әлсіз және нұқсан болу, Аллаһу та’ала үшін мухал.

4) Мухаляфатун лил-хауадис: Аллаһу та’аланың заты мен сипатында ешкімге ұқсамауы. Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Шура сүресіндегі он бірінші аяти каримасы. Ақылдық дәлелі – бұл сипаттар Аллаһу та’алада болмайтын болса, әлсіз және нұқсан болар еді. Әлсіз және нұқсан болу, Аллаһу та’алаға қатысты мухал.

5) Уаһданиат: Аллаһу та’аланың заты мен сипатында, істерінде серігі және ұқсасы жоқ. Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Ихлас сүресінің бірінші аяти каримасы. Ақылдық дәлелі – егер ортағы бар болса, әлем жоқ болып кетер еді. Бірі бір нәрсені жаратуды, екіншісі жаратпауды қалайтын еді.

[Ғалымдардың көбінің айтуынша, «Вужуд», яғни бар болу да бөлек бір сипат. Осылайша «Зaттық сипаттары» алты болады.]

 

Субути сипаттары

Аллаһу та’аланың біздің білуіміз уәжіп болған субути сипаттары сегіз: Хаят, ілім, сәм, басар, ирада, құдірет, кәлам, тәкуин.

Бұл сипаттардың мағынасы мынадай:

1) Хаят: Аллаһу та’аланың тірі болуы. Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Бақара сүресіндегі екі жүз елу бесінші аятының алғашқы бөлімі. Ақылдық дәлелі – Аллаһу та’ала тірі болмаса, бүкіл жаратылыс та бар болмайтын еді.

2) Ілім: Аллаһу та’ала ілім иесі. Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Хашр сүресіндегі жиырма екінші аяты. Ақылдық дәлелі – Аллаһу та’аланың ілімі болмаса, әлсіз және нұқсан болатын еді. Әлсіз және нұқсан болу Оған жараспайтын мухал нәрсе.

3) Сәм: Аллаһу та’ала естуші. Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Исра сүресінің бірінші аяты. Ақылдық дәлелі – естімесе, әлсіз және нұқсан болар еді. Әлсіз және нұқсан болу Аллаһу та’ала жайлы мухал.

4) Басар: Аллаһу та’ала көруші. Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Исра сүресінің бірінші аяты. Ақылдық дәлелі –  көрмейтін болса, әлсіз және нұқсан болатын еді. Әлсіз және нұқсан болу, Аллаһу та’алаға тән емес, мухал.

5) Ирада: Аллаһу та’аланың қалауының болуы. Ол не қаласа, сол болады. Ол қаламаса, ештеңе болмайды. Болмыстарды қалады – жаратты. Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Ибраһим сүресіндегі жиырма жетінші аяты. Ақылдық дәлелі – егер қалауы болмаса, әлсіз және нұқсан болар еді. Әлсіз және нұқсан болу Аллаһу та’ала хақында мухал.

6) Құдірет: Аллаһу та’аланың барлық нәрсеге күш- құдіреті жетеді. Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Али Имран сүресіндегі жүз алпыс бесінші аяты. Ақылдық дәлелі – егер күші жетпейтін болса, әлсіз және нұқсан болар еді. Әлсіз және нұқсан болудан Аллаһу та’алаға ұзақ, ол мухал.

7) Кәлам: Аллаһу та’ала сөйлеуші. Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Ниса сүресіндегі жүз алпыс төртінші аяты. Ақылдық дәлелі – егер сөйлемейтін болса әлсіз және нұқсан болатын еді. Әлсіз және нұқсан болу Аллаһу та’ала үшін мухал.

8) Тәкуин: Аллаһу та’ала жаратушы. Барлық нәрсені жаратқан, жоқтан бар еткен Ол. Одан басқа жаратушы жоқ.

Нақли дәлелі – Аллаһу та’аланың Зүмәр сүресіндегі алпыс екінші аяты. Ақылдық дәлелі – жер мен көкте ғажайып махлұқтар (жаратылыстар) бар және барлығын жаратқан Ол. Одан басқаларға «жаратты» деу күпір болады. Адам ештеңе жарата алмайды.

Аллаһу та’алада біздің білуіміз уәжіп болған сегіз сифати ма’науийа бар: Хаййун, Алимун, Сәми’ун, Басирун, Муридун, Қадирун, Мутәкәллимун, Мукәууинун.

Бұл сипаттардың мағынасы мынадай:

1) Хаййун – Аллаһу та’ала тірі.

2) Сәми’ун – Аллаһу та’ала бастамасы жоқ болған сәм сипатымен естуші.

3) Басирун – Аллаһу та’ала көруші.

4) Муридун – Аллаһу та’ала бастамасы жоқ болған ирадасымен қалаушы.

5) Алимун – Аллаһу та’ала бастамасы жоқ болған ілімімен білуші.

6) Қадирун – Аллаһу та’ала бастамасы жоқ болған құдіретімен барлық нәрсеге күші жетуші.

7) Мутәкәллимун – Аллаһу та’ала бастамасы жоқ болған кәламымен сөйлеуші.

8) Мукәууинун – Аллаһу та’ла барлық нәрсені жаратушы.

Аллаһу та’алаға қатысты мухал болған сипаттар осылардың терісі.

 

УӘ МӘЛАИКАТИҺИ: Мен Аллаһу та’аланың періштелеріне сендім, иман келтірдім. Аллаһу та’аланың періштелері бар. Олар нұрдан жаратылған. Олар зат. [Бұл жерде зат дегеніміз, физика кітаптарында білдірілген зат емес. Яғни періштелер елес немесе қиял емес] Ештеңе ішіп-жемейді. Олар еркек-әйел болып бөлінбейді. Көктен жерге түседі және жерден көкке шығады. Және бір күйден басқа күйге ене алады. Тіпті көзді ашып жұматындай сәтке де Аллаһу та’алаға қарсы шықпайды және біз сияқты күнә істемейді. Олардың арасында үстемдері  және пайғамбарлары бар.

Бәрінен ең үстемдері – Жәбрейіл, Микаил, Исрафил, Әзрейіл “алейһиссалам”. Бұл төрт періште барлық періштелердің пайғамбарлары. Олардың әрқайсына Аллаһу та’ала бір қызмет берген. Қияметке дейін басқа қызметпен айналыспайды.

 

УӘ КУТУБИҺИ: Аллаһу та’аланың кітаптарына сендім, иман келтірдім.

Аллаһу та’аланың кітаптары бар. Құран кәрімде білдірілген жүз төрт кітап. Олардың жүзі кіші кітап. Бұларға «сухуф» делінеді. Төрті үлкен кітап.Таурат Мұса алейһиссаламға, Зәбур Дауд алейһиссаламға, Інжіл Иса алейһиссаламға, Құран кәрім біздің пайғамбарымыз Мұхаммед алейһиссаламға түскен. Қазір яһудилер мен христиандар оқып жүрген«Таурат» және «Інжіл» кітаптарына қатысты «Дийа-ул Қулуб» атты кітабымызда кеңірек мәлімет бар.

Жүз сухуфтың он сухуфы Адам алейһиссаламға, елу сухуфы Шит алейһиссаламға, отыз сухуфы Идрис алейһиссаламға, он сухуфы Ибраһим алейһиссаламға түскен. Бұлардың барлығын Жәбрейіл алейһиссалам алып келген. Бұлардың ең соңында Құран кәрім түскен. Құран кәрімнің түсуі аз-аздап, аят-аят болып жиырма үш жылда біткен. Және үкімі қияметке дейін бақи (мәңгі). Нәсһ болудан (үкімі жойылудан) және адамдардың бұрмалауы мен өзгертуінен қорғалған.

УӘ РАСУЛИҺИ: Мен Аллаһу та’аланың пайғамбарларына “алейһимуссалауату уәттаслимат” иман еттім.

Аллаһу Та’аланың пайғамбарлары “алейһимуссалауату уәттаслимат” бар. Пайғамбарлардың барлығы адамдар. Алғашқысы Адам алейһиссалам және соңғысы біздің пайғамбарымыз хазреті Мұхаммед Мұстафа “саллаллаһу та’ала алейһи уәсәлләм”. Бұл екеуінің арасында көп пайғамбарлар “алейһимуссалауату уәттаслимат” келіп кеткен. Олардың қанша екенін тек Аллаһу та’ала біледі.

Пайғамбарлар “алейһимуссалауату уәттаслимат” туралы біздің білуіміз уәжіп болған бес сипат бар: Сыдқ, Аманат, Тәблиғ, Исмат, Фәтанат.

Сыдқ: Барлық пайғамбарлар “алейһимуссалауату уәттаслимат” сөздерінде садық, яғни айтқан әр сөзі дұрыс.

Аманат: Олар аманатқа қиянат жасамайды.

Тәблиғ: Олар Аллаһу та’аланың әмірлері мен тыйымдарының барлығын біліп, үмметтеріне білдіреді және жеткізеді.

Исмат: Үлкен және кіші күнәлардан сақталған. Мүлдем күнә істемейді. Адамдардың арасында күнәдан пәк болғандар тек пайғамбарлар “алейһимуссалам” ғана. [Бұлардан басқасына күнәсіз дейтіндер – Шиилер.]

Фетанат: Бүкіл пайғамбарлар “алейһимуссалауату уәттаслимат” барлық адамдардан ақылды болады.

Пайғамбарлар “алейһимуссалауату уәттаслимат” үшін жаиз болған бес сипат бар: Олар ішіп-жейді, ауырады, өледі, өмірін өзгертеді. Дүниені мүлдем жақсы көрмейді.

Құран кәрімде қасиетті есімдері білдірілген жиырма сегіз пайғамбар бар. Оларды білу әр адам үшін уәжіп делінген.

Пайғамбарлардың есімдері “алейһимуссалауату уәттаслимат”:

Адам, Идрис, Нұх, Шис (Шит), Худ, Салих, Лұт, Ибраһим, Исмаил, Исхақ, Яқуб, Юсуф, Шуғаиб, Мұса, Харун, Дауд, Сүлейман, Юнус, Илияс, Әлиаса, Зулкифл, Әйуб, Зәкәрия, Яхия, Иса, Мұхаммед “салауатуллаһи алә нәбийинә уә алейһим”. Узәйр, Лоқман және Зұлқарнайнның пайғамбарлығында келісім болмады. Осыларға және Қыдыр алейһиссаламға ғалымдардың кейбірі нәби (пайғамбар), кейбірі әулие деді. "Мәктубат Масумийа" кітабының екінші томы, 36-шы хатында, Қыдырдың пайғамбар екендігін білдірген хабардың қуатты екені жазылған. 182-ші хатында, Қыдыр алейһиссаламның адам кейіпінде көрінуі және кейбір істерді жасауы оның тірі екендігін көрсетпейді. Аллаһу та’ала оның және көптеген пайғамбарлар мен әулиелердің рухтарының адам кейіпінде көрінуіне рұқсат берген. Сондықтан оларды көру тірі екендігін білдірмейді делінген.

Сонымен қатар, алғашқы пайғамбар болған хазреті Адам алейһиссалам ұрпағынан болғаныма және ақырзаман пайғамбары Мұхаммед “алейһиссалам”-ның діні мен үмметінен болғаныма шүкір етемін, әлхамдулиллаһ, деген сөз. Уаххабилер Адам алейһиссаламның пайғамбар екендігіне сенбейді. Осы себептен және мұсылмандарға мүшрик дегендері үшін кәпір болуда.

 

УӘЛ-ЯУМИЛ-АХИРИ: Мен қиямет күніне сендім. Иман келтірдім. Өйткені, Аллаһу та’ала хабар берген. Қиямет күні қабірден тұрғаннан кейін басталады. Жәннат пен жәһаннамға кіргенге дейін жалғасады. Жәннат пен жәһаннам, Мизан [тараз], сырат көпірі, хашр [жиналу], нәшр [Жәннат пен жәһаннамға таралу], қабір азабы, Мүнкәр және Нәкир есімді екі періштенің қабірде сұрақ қоятындығы хақ. Және болады.

 

УӘ БИЛ-ҚАДАРИ, ХАЙРИҺИ УӘ ШӘРРИҺИ МИН АЛЛАҺИ ТА’АЛА: Жақсылық пен жамандық, болған және болатын нәрселердің барлығы – Аллаһу та’аланың тағдырымен, яғни ежелден білуі мен қалауы, уақыттары келгенде жаратуы, ләухул-махфузда жазуы арқылы болатындығына сендім, иман келтірдім. Көңілімде мүлдем күмән жоқ.

Әшһәду ән лә илаһә иллаллаһ уә әшһәду әннә Мухаммәдән абдүһү уә Расулүһ.

Сонымен қатар, итиқадта [яғни сену керек болған нәрселерде] мазһабым «Әһли сүннет уәл жамағат» мазһабы. Мен осы мазһабтанмын. Басқа жетпіс екі топтың сенімдері қате, бұзылған. Олар жәһаннамға кетеді.

[Асхаби кирамның “алейһимурридуан” барлығын жақсы көргендерге«Әһли сүннет» делінеді. Асхаби кирамның барлығы ғалым және әділ еді. Олар адамзаттың мырзасының “саллаллаһу алейһи уәсәлләм” сұхбатында болған, қызмет еткен және Оған жәрдемші болған. Сұхбатына ең аз қатысқанның өзі Асхаби кирамнан болмаған ең жоғарғы әулиеден де жоғары. Сол Ислам нұрының, Сол Аллаһу та’аланың сүйіктісінің бір сұхбатында, бір назарында пайда болған халдер, сол мүбәрәк тынысы мен назарларының әсерінен пайда болған кәмілдіктер (құндылықтар), сол  рахаттыққа, жақын болу бақытына қауыша алмағандарға нәсіп болмаған. Асхаби кирамның барлығы “ридуануллаһи та’ала алейһим әжма’ин” бірінші сұхбатта-ақ нәпістеріне еруден құтылған. Олардың барлығын жақсы көру бізге әмір етілді. «Шир’атул Ислам» шәрхінің алғашқы беттерінде: «Асхаби кирамның барлығы жайында мүмкін болғанынша жақсы сөйлеңдер, сақ болыңдар, олардың ешбіріне ешқашан тіл тигізбеңіздер» деп жазылған. Жетпіс екі топқа келетін болсақ, кейбірі ифратқа (шамадан артық) кетіп, шектен шықты, кейбірі тефритке (шамадан аз) түсіп ақыларын өтей алмады, кейбірі ақылына сенді, кейбірі философияға және ескі грек философиясына алданды. Осылайша Ислам дінінде болмаған, тіпті тыйым салынған нәрселерді істеді. Бидағатқа түсті. Сүннетті, яғни Ислам дінін тастады. Әбу Бәкір Сыддық, хазреті Омар “радиаллаһу анһума” сияқты Асхаби кирамның “алейһимурридуан” ижмамен (сөз бірлігімен) ең үстемі болғандарды, тіпті пайғамбарымызды “алейһиссалам” жақтырмайтындар шыға бастады. Пайғамбарымыздың миғражға денесі және рухымен бірге көтерілгенін  жоққа шығаратындар тарай бастады.

Өкінішті болғаны, заманымызда да Ислам ғалымы ретінде танылған, бірақ жетпіс екі топтың ең зияндысы болған «Исмаилийа» сөздерін, пікірлерін айтып жүрген адамдар көрінуде. Пайғамбарымыздың “алейһиссалам” аталарының, аналарының кәпір болғандығын, пайғамбарымыздың “алейһиссалам” пайғамбарлығы білдірілгеннен бұрын пұттарға құрбандық сойғандығын айтып, дәлел ретінде кейбір шиит кітаптарын көрсетіп және осы сияқты әртүрлі бұзушы жазуларымен таза жастарды алдауға, улауға тырысып жатыр. Мұндай бұзушылардың мақсаты – Ислам дінін құлату, жастардың иманын ұрлау, оларға күпірді жұқтыру екені айдан анық. Хадис шәрифте: «Құран кәрімге өз ақылымен мағына берген адам кәпір болады» – делінген. Дін ғалымдар өте әдепті еді. Ұқыпты сөйлейтін және жазатын еді. Қате бір нәрсе айтып қоймайын деп көп ойланатын еді. Ойланбай сөйлеу, Ислам дінін «Әдиллә-и шарийа»-дан, яғни төрт негізгі қайнар көзінен емес, өзінің қате пікірімен және қате көзқарастарымен түсіндіруге тырысу, Ислам ғалымының емес, тіпті кез келген мұсылманның да жасайтын ісі емес. Пайғамбарымыздың “саллаллаһу та’ала алейһи уәсәлләм” және Асхаби кирамның “ридуануллаһи та’ала алейһим әжма’ин” ұлылығын түсінбейтін надандардың, итиқадтан айыратын бұзушы сөздері мен жазуларын өлтіретін у деп білуіміз керек.

Парсы тіліндегі өлеңнің аудармасы:

Иманыма шабуылдайтындардан ағаш жапырағындай дірілдеп қорқамын.

Аллаһу та’ала жүрегіміздегі сүйіктілеріне деген махаббатты арттырсын.

Дұшпандарын жақсы көру пәлекетінен сақтасын! Жүректе иманның бар екенінің белгісі – Аллаһу та’аланың сүйіктілерін жақсы көру, сүймегендерін жақсы көрмеу.]

Амалда төрт мазһаб бар: Имам Ағзам, имам Шафии, имам Малик, Имам Ахмед бин Ханбалдың “рахметуллаһи алейһим” мазһабтары.

Осы төрт мазһабтың біріне мойынсұну қажет. Төртеуінің де мазһабы хақ, дұрыс. Төртеуі де Әһли сүннет. Біз имам Ағзамның мазһабындамыз. Бұл мазһабта болғандарға «Ханафи» делінеді. Имам Ағзамның мазһабы дұрыс, тура. Қате болу ықтималы да бар. Басқа үш мазһаб қате. Дұрыс болу ықтималы да бар дейміз.

Сондай-ақ, иманның бізде мәңгі қалып шықпауының алты шарты мен себебі бар:

1) Біз ғайыпқа иман келтірдік. Біздің иманымыз ғайыпқа, айқын нәрсеге емес. Өйткені біз Аллаһу та’аланы көзімізбен көрмедік. Бірақ көргендей сендік, иман еттік. Бұған мүлдем күмәніміз жоқ.

2) Жер мен көкте, адам мен жындар арасында, періштелер және пайғамбарларда “алейһимуссалауату уаттаслимат” арасында ғайыпты білетін ешкім жоқ. Ғайыпты тек Аллаһу та’ала ғана біледі және қалағанын қалағандарына білдіреді. [Ғайып дегеніміз – сезім мүшелерімен немесе өлшеммен, тәжірибемен түсінуге келмейтін деген сөз. Ғайыпты тек Оның білдіргендері ғана біледі.]

3) Харамды харам деп біліп, сену.

4) Халалды халал деп біліп, сену.

5) Аллаһу та’аланың азап бермейтініне сенімді болмай, әрдайым қорқып жүру.

6) Қаншалықты күнәһар болса да, Аллаһу та’аланың рахметінен үмітін үзбеу.

Осы алты нәрсенің бірі, бір адамда болмай, бесеуі бар болса немесе бірі бар болып, бесі болмаса, ол адамның иманы мен исламы сахих болмайды.

Қазір иманды болса да, келешекте иманының шығуына себеп болатын нәрселер қырыққа жуық:

1) Бидғатшы болу. Яғни сенімінің қате болуы. Әһли сүннет ғалымдары көрсеткен дұрыс сенімнен кішкене болса да ауытқыған адам адасады немесе кәпір болады. Сенуі, иман келтіруі қажетті болған нәрсеге сенбесе, бірден имансыз болады. Сенуі қажетті болмаған нәрсені қабылдамау «бидғат» немесе «адасу» болады. Бұл да соңғы демде имансыз кетуге себеп болады.

2) Әлсіз иман, яғни амалсыз иман.

3) Тоғыз мүшесін дұрыс жолдан шығару.

4) Үлкен күнә істеуді жалғастыру. [Сондықтан спиртті ішімдік ішпеу керек. Мұсылман қыздар мен әйелдердің басын, шашын, балтыры мен білектерін бөтен еркектерге көрсетпеуі керек.]

5) Ислам ниғметтеріне шүкір етуді тоқтату.

6) Ахиретке имансыз кетуден қорықпау.

7) Зұлымдық жасау.

8) Сүннетке сай оқылған азанды тыңдамау. [Мұндай азанға мән бермейтін, құрметтемейтін болса, бірден иманы кетеді.]

9) Ата-анаға қарсылық көрсету. Олардың Ислам дініне сай болған, мубах болған бұйрықтарын дөрекі сөздермен қабылдамау.

10) Дұрыс болса да, көп ант ету.

11) Намазда рукуда, қаумада, екі сәждеде және жәлсәда тадили әрканды орындамау, тәрк ету. Тадили әркан дегеніміз – туманинетпен, яғни ешқандай әрекет жасамай субханаллаһ дейтіндей уақыт тұру деген сөз.

12) Намазды мәнсіз деп санап, мұны үйренуге, бала-шағасына үйретуге мән бермеу және намаз оқитын адамдарға бөгет болу.

13) Хамр (шарап) және көп мөлшерде мас қылатын қандай-да бір ішкілікті аз болса да ішу. [Сыра ішу де харам.]

14) Мұсылмандарды қорлау.

15) Жалған әулиелік және діни мәліметтерді сату. Әһли сүннет ілімдерін үйренбей, өзін дін адамы, молда ретінде көрсету. [Мұндай өтірікшілердің ойдан шығарып жазған діни кітаптарын оқымау керек. Уағыздары мен насихаттарын тыңдамау керек.]

16) Күнәсін ұмыту, оны болмашы деп санау.

17) Тәкәппар болу, яғни өз-өзін ұнату.

18) Ужб, яғни білімім, амалым көп деу.

19) Мұнафиқ болу, яғни екі жүзділік.

20) Көре алмаушылық, дін бауырын күндеу.

21) Үкіметтің және ұстаздың Ислам дініне қайшы болмаған сөздерін, бұйрықтарын орындамау. Қайшы болған әмірлеріне қарсы шығу.

22) Танымайтын бір адамға жақсы кісі деу.

23) Жалған сөйлеуде табандылық ету.

24) Ғалымдардан қашу. [Әһли сүннет ғалымдарының кітаптарын оқымау.]

25) Мұртты сүннет мөлшерінен тым ұзын қылып өсіру.

26) Ерлердің жібек матадан киім киюі. Жасанды жібек және астары жібек, тігісі мақтадан болғаны жаиз.

27) Ғайбат айтудан тыйылмау.

28) Кәпір болса да, көршісін қорлау.

29) Дүниелік істер үшін көп ашулану.

30) Өсімге ақша беру және алу.

31) Мақтану үшін киімінің жеңін, етегін шектен тыс ұзарту.

32) Сиқыршылық жасау.

33) Мұсылман және салих болған махрем туыстарға бармау.

34) Аллаһу та’аланың сүйікті құлын жақсы көрмеу және Ислам дінін бұзуға тырысатындарды жақсы көру.

35) Мұсылман бауырына үш күннен артық кек сақтау.

36) Зинақорлықтан тартынбау.

37) Ливата (гомосексуалдық) жасап, тәубе етпеу.

38) Азанды фықһ кітаптары білдірген уақыттарда және сүннетке сай оқымау, сүннетке сай оқылған азанды естіген кезде оған құрмет көрсетпеу.

39) Харам істеп жатқан адамды көрген кезде шамасы жетсе де, жылы сөзбен тоқтатпау.

40) Әйелінің, қызының және насихат айтуға құқығы болған әйелдердің басы, қолдары, аяқтары ашық, сәнденген, әдемі иіс себінген күйде көшеге шығуына және жаман адамдармен кездесуіне разы болу.

Пайғамбарлардың Аллаһу та’аладан әкелген нәрселерін тілмен мойындау және жүрекпен бекітуге «Иман» делінеді. Мұхаммед алейһиссаламға иман келтіруге және білгенімен амал етуге «Ислам діні»делінеді.

Сондай-ақ, дін және миллет – екеуі бір. Пайғамбарлардың Аллаһу та’аладан итиқадқа, яғни сенуге байланысты алып келген нәрселеріне дінжәне миллет (ұлт) дейді.

Пайғамбарлардың “саллаллаһу та’ала алейһи уә сәлләм” Хақ та’аладан амалға, іске қатысты алып келген нәрселеріне «Ислам діні»немесе «Ислам үкімдері» делінеді.

Сондай-ақ, имани ижмали, яғни қысқаша сену жеткілікті. Толық анықтау, иманды егжей-тегжейлі білу қажет емес. Тақлидпен, түсінбей сенген адамның иманы сахих болады. Және кейбір кездерде, толық анықтау да керек.

Иман үш бөлімнен тұрады: Имани тақлиди, имани истидлали, имани хақиқи.

Имани тақлиди – парызды, уәжіпті, сүннетті, мүстаһабты білмейді. Ата-анасынан естігені бойынша сенеді және көргеніндей ғибадат жасайды. Бұл сияқты адамдардың иманының шығу қаупі бар.

Имани истидлали – парызды, уәжіпті, сүннетті, мүстаһабты және харамды біледі, әрі Ислам дініне мойынсұнады. Сену керек болған нәрселерді біледі, әрі басқаларға үйретеді. Ұстаздан, илмихал кітаптарынан үйренген, мұндай адамдардың иманы қуатты болады.

Имани хақиқи – бүкіл әлем бір жерге жиналып, барлығы Раббысына қарсы шықса, ол қарсы шықпайды. Және көңіліне мүлдем күмән келмейді. Оның иманы, пайғамбарлардың иманы сияқты. Мұндай иман өзге екі иманнан жоғары.

Сондай-ақ, Ислам үкімдері амалға қатысты.  Иманға қатысты емес. Жалғыз иманмен жәннатқа кіруге болады. Бірақ тек амалмен ғана жәннатқа кіру мүмкін емес. Амалсыз иман қабыл болады. Бірақ, имансыз амал қабыл болмайды. Иманы болмаған адамдардың жасаған ғибадаттары, жақсылықтары, садақалары қияметте еш нәрсеге жарамайды. Иманды басқа адамға сыйлау мүмкін емес, бірақ амалдардың сауабын сыйлауға болады. Иманды өсиет етілмейді. Бірақ, өзі үшін амал жасалуын өсиет ете алады. Амалды тәрк еткен адам кәпір болмайды, бірақ иманды тәрк еткен және амалға мән бермеген адам кәпір болады. Үзірі болғанның, әлсіз болғанның амалдары кешіріледі. Ал иман, ешкімнен кешірілмейді.

Бүкіл нәбилердің үмметтеріне білдірген имандары бірдей. Тек үкімдерінде, діндерінде, амалдарында ғана өзгешелік, айырмашылық бар.

Иманның екі түрі бар. Біріншісі, имани хылки және екіншісі имани кәсби.

Имани хылки – ахди мисак (келісім) кезінде, құлдардың Бәлә (Иә)деулері.

Имани кәсби – балиғатқа толғаннан кейін келтірілген иман. Барлық мүминдердің  имандары бірдей. Амалдары бірдей емес.

Иман, әрдайым парыз. Амал, уақыты келгенде парыз болады.

Иман, кәпір мен мұсылманға парыз. Амал тек мұсылманға ғана парыз.

Сондай-ақ, иманның сегіз түрі бар:

Имани мәтбу – періштелердің иманы.

Имани ма’сум – нәбилердің (пайғамбарлардың) иманы.

Имани мақбул – мүминдердің иманы.

Имани мәуқуф – бидғатшылардың қате иманы.

Имани мәрдуд – мұнафықтар көрсететін жалған иман.

Имани тақлиди – ата-анасынан естіп, ұстаздан үйренбеген адамның иманы. Мұндай адамның иманы қауіпте.

Имани истидлали – Жаратушы иесін дәлелмен түсініп білген адам. Оның иманы қуатты болады.

Имани хақиқи – бүкіл әлем бір жерге жиналып, барлығы Раббысына қарсы шықса, ол қарсы шықпайды және көңіліне де мүлдем күмән келмейді. Міне осы иманның  бәрінен де жоғары екенін жоғарыда білдірген едік.

Иманды болудың  үш пайдасы бар:

Алғашқысы, мойны қылыштан құтылады.

Екіншісі, мал-мүлкі салықтан құтылады.

Үшіншісі, денесі жәһаннамда үздіксіз жанудан құтылады.

«Амәнту биллаһи...» – бұған ұлылығына және абыройына байланысты "иманның сипаты", "му’мәнун биһ", "иманның заты" және "иманның негізі" деп те айтылады.

Сондай-ақ иман келтіру қажет болған уақыт екеу: Ақылды болу және балиғатқа толу.

Және иманның себебі екеу: Әлемнің жаратылуы және Құран кәрімнің түсуі.

Сондай-ақ дәлел екеу: Ақылдық дәлел және нақли дәлел.

Сондай-ақ иманның рукны, негізі екеу: Тілмен айту және жүрекпен (көңілмен) бекіту. Бұлардың да екі шарты бар:

Жүректің (көңілдің) шарты – күмәннің болмауы, тілдің шарты – не айтқанын білуі.

Сондай-ақ, иман махлұқ (жаратылыс) па? Аллаһу та’аланың хидаяты жағынан қаралатын болса махлұқ емес. Бірақ, құлдың айтуы мен бекітуі тұрғысынан махлұқ.

Иман тұтас, бір бүтін ба, әлде тәфриқ, шашыраңқы, яғни бір неше бөлшектерден құралған ба?

Жүректе тұтас және ағзада тәфриқ болады.

Йақин – Аллаһу та’аланың затын кәмілдігімен білу.

Хауф – Аллаһу та’аладан қорқу.

Рәжа – Аллаһу та’аланың рахметінен үмітті үзбеу.

Мухаббетуллаһ – Аллаһу та’алаға, Расулына “саллаллаһу та’ала алейһи уә сәлләм”, Ислам дініне және мүминдерге махаббат тұту, жақсы көру.

Хайа – Аллаһтан және Расулынан “саллаллаһу та’ала алейһи уә сәлләм” ұялу.

Тәуәккул – Барлық істерін Аллаһу та’алаға тапсыру. Бір істі бастағанда Оған үміттену.

Сондай-ақ, иман, ислам және ихсан дегеніміз не?

Иман – Мұхаммед алейһиссаламның білдіргендеріне сену деген сөз.

Ислам – Аллаһу та’аланың әмірлерін орындау және тыйымдарынан сақтану деген сөз.

Ихсан – Аллаһу та’аланы көріп тұрғандай ғибадат ету деген сөз.

Иман – сөздіктегі мағынасы: толығымен растау, қабылдау. Ислам дінінде алты нәрсені растау, сену деген сөз.

Марифет – Аллаһу та’аланы кәміл сипаттарымен сипатталған және нұқсан сипаттардан пәк деп білу.

Тәухид – Аллаһу та’ала жалғыз деу. Оған серік қоспау.

Ислам діні (Ислам үкімдері) – яғни Аллаһу та’аланың әмірлері мен тыйымдары деген сөз.

Дін және миллет – сену қажет болған нәрселерде өлгенге дейін тұрақты, берік болу.

Сондай-ақ, иман бес қорғанның ішінде сақталады

1) Йақин.

2) Ықылас.

3) Парыздарды орындау, харамдардан сақтану, ұзақ болу.

4) Сүннетке жабысу.

5) Әдеп сақтау, әдепке мән беру.

Әрбір адам осы бес нәрсені сақтаса, иманын қорғаған болады. Бұлардан тіпті біреуін тәрк етсе, дұшпан жеңіске жетеді. Иманның төрт дұшпаны бар: Оң жақта жаман дос, сол жақта нәпістің қалаулары, алдында дүниеге берілу және артында шайтан, бұлар иманды жүректен шығаруды қалайды. Жаман дос тек адамның мал-мүлкін, ақшасын ұрлау, байлығын алу үшін алдайтындар емес. Достардың ең жаманы, ең зияндысы – адамның дінін, иманын, әдебін, ұятын, мінезін бұзуға тырысатындар, осылайша дүниесі мен ахиретіне, мәңгі бақытына шабуыл жасайтындар. Иманымызды Аллаһу та’ала осы дұшпандардың жамандығынан және Ислам дұшпандарының өтіріктерінен сақтасын.

«Калима Тәухид»-тің, яғни Лә илаһә иллаллаһ деудің мағынасы –  ғибадатқа лайықты Аллаһу та’аладан басқа ешкім жоқ. Құдай тек қана Аллаһу та’ала. Ол әрдайым бар және бір. Оның серігі және ұқсасы жоқ. Ол уақытсыз және мекенсіз.

Мухаммадун расулуллаһ деудің мағынасы – хазреті Мұхаммед Мұстафа “саллаллаһу та’ала алейһи уә сәлләм” Аллаһу та’аланың құлы және хақ пайғамбары. Біз оның үмметіміз, әлхамдулиллаһ.

Сондай-ақ, тәуһид кәлимасының сегіз есімі бар:

1) Кәлимаи шаһадат.

2) Кәлимаи тәуһид.

3) Кәлимаи ихлас.

4) Кәлимаи тақуа.

5) Кәлимаи тайиба.

6) Да’уетул-хақ.

7) Уруәтулвусқа.

8) Кәлимаи сәмәрәт-ул Жәннат.

Сондай-ақ, ықыластың шарты – ниет ету, мағынасын білу және құрметпен оқу.

Және зікір салатын адамның төрт нәрсеге қажеттілігі бар: Растау, тағзым ету, сезіну (рахаттану), құрмет.

Растауды тәрк еткен адам мұнафық. Тағзым етуді тәрк еткен адам бидғатшы. Сезінуді тәрк еткен адам рияшы, елге көрсету үшін істейді. Құрметті тәрк еткен адам пасық. Егер қарсы шығатын болса, кәпір болады.

Сондай-ақ, зікірдің үш түрі болады:

1) Зикри ауам. (қара халықтың зікірі)

2) Зикри хауас. (беделділердің зікірі)

3) Зикри әхас. (ең таңдаулы құлдардың зікірі)

Зикри ауам – жаһилдердің зікірі. Зикри хауас – ғалымдардың зікірі және зикри әхас – пайғамбарлардың зікірі.

Және де зікір ететін үш ағза:

1) Тілмен зікір ету, кәлимаи шаһадатты айту.

2) Тәуһид, тасбих және Құран кәрім оқу.

3) Жүрекпен (көңілмен) зікір ету.

Жүректің (көңілдің) зікірі үшке бөлінеді:

1) Аллаһу та’аланың сипаттарына дәлел болатын нәрселерді, белгілерді тәфәккур ету (ойлау).

2) Ислам үкімдерінің дәлелдерін тәфәккур ету.

3) Мақлұқтардың (жаратылғандардың) сырын тәфәккур ету.

Тәпсір ғалымдары Бақара сүресінің жүз елу екінші аятын тәпсір етіп, Аллаһу та’ала:

«Құлдарым! Сендер мені таатпен зікір етсеңдер, мен де сендерді рахметіммен зікір етемін. Егер де сендер мені дұғамен зікір етсеңдер, мен де сендерді ижабетпен (дұғаларыңды қабыл етіп) зікір етемін. Ал егер сендер мені таатпен зікір етсеңдер, мен де сендерді наимыммен(жәннатыммен) зікір етемін. Егер сендер мені жалғыз қалғанда зікір етсеңдер, мен де сендерді Жәмийати кубрада (маһшарда) зікір етемін. Егер сендер мені жоқшылықта зікір етсеңдер, мен де сендерді жәрдеміммен зікір етемін. Егер сендер мені ижабетпен (қабыл етіп)зікір етсеңдер, мен де сендерді хидаятпен зікір етемін. Егер сендер мені, шынайылық және ықыласпен зікір ететін болсаңдар, мен де сендерді халас және нәжатпен (құтылу) зікір етемін. Егер сендер мені, фатиха сүресімен және фатиха сүресінің ішіндегі мадақтаулармен зікір етсеңдер, мен де сендерді рахметіммен зікір етемін» депбұйырды деген.

Сондай-ақ, зікір етудің жүзге жуық пайдасын ғұламалар баяндаған. Біз кейбірлерін білдірейік:

Зікір еткен адамнан Аллаһу та’ала разы болады. Періштелер разы болады. Шайтан қайғырады. Жүрегі өте мейірімді және жұмсақ болады. Ғибадатқа бейім және қайратты болады. Көңілдегі қайғыны кетіреді. Жүрегін (көңілін) шаттыққа бөлейді. Жүзін нұрландырады. Батыл, ержүрек болады. Мухаббетуллаһқа жетеді. Сексенге жуық жақсы мінезді өзінде біріктірген болады.

«Әшһәду әннә Мүхаммадән абдуһу уә Расулуһ» деудің мағынасы – ақыр заман пайғамбары Мұхаммед Мұстафа “саллаллаһу та’ала алейһи уә сәлләм” Аллаһу та’аланың әрі құлы, әрі Расулы.

Пайғамбарымыз ішіп-жеді және әйелдермен некелесті. Ұлдары мен қыздары болды. Көбі хазреті Хадишадан “радиаллаһу анһа” болған еді. Тек Ибраһим Мария есімді күңнен туған еді. Және емшектен шықпай тұрып қайтыс болған еді. Фатимадан “радиаллаһу анһа” басқа барлық перзенттері өзінен бұрын қайтыс болған. Оны хазреті Әлиге “кәррәмаллаһу уәжһәһ” некелеген. Хазреті Хасан және хазреті Хусейн, хазреті Әли мен хазреті Фатиманың балалары. Барлық қыздарының арасында ең абзалы хазреті Фатима. Расулуллаһ “саллаллаһу та’ала алейһи уә сәлләм” оны жақсы көрген.

Расулуллаһтың “саллаллаһу та’ала алейһи уә сәлләм” он бір әйелі бар: Хазреті Хадиша, Сауда, Айша, Хафса, Умму Сәләмә, Умму Хабиба, Зейнеп бинти Жахш, Зейнеп бинти Хузәймә, Мәймунә, Жуәйрийә, Сафийә “радиаллаһу анһунна”.

Адамға және жынға хақ пен нахақты, халал мен харамды, дүниенің фәни, ахиреттің бақи екенін, діннің илмихалын үйрету үшін келген хақ пайғамбар “саллаллаһу та’ала алейһи уә сәлләм”.

«Әдилләи шәрийа» төртеу: Кітап, Сүннет, Ижма-и үммет, Қияс-и мүжтәһид. Ғалымдар діни мағлұматтарды осы төрт қайнардан алған. Кітап деп – Аллаһу та’аланың кәламына айтылады. Сүннет – Расулуллаһтың үкімдері, әрекеттері, амалдары, түсіндірмелері. Ижма-и үммет – бір ғасырда өмір сүрген мүжтәһидтердің, мысалы сахабалардың “радиаллаһу та’ала анһум” немесе төрт мазһабтың бір мәселеде сөзбірлігімен келісуі. Қияс деп – мүжтәһидтердің бір нәрсені басқа бір нәрсеге ұқсатуына, басқа нәрсемен салыстыруына айтылады.

Мазһаб – сөздікте жол деген мағынаны береді. Біздің екі жолымыз бар – итиқад (сенім) жолы және амал (іс) жолы.

Итиқад жолындағы имамымыз, яғни жол көрсетушіміз – Әбу Мансур Матуриди “рахиме-һуллаһу та’ала”. Оның жолына «Әһли сүннет»делінеді. Амал жолындағы жол көрсетушіміз – Имам Ағзам Әбу Ханифа “рахиме-һуллаһу та’ала”. Оның жолына «Ханафи мазһабы» делінеді.

Әбу Мансур Матуридидың есімі – Мұхаммед, әкесінің есімі – Мұхаммед, атасының есімі – Мұхаммед және ұстазының есімі – Әбу Наср Ияди “рахиме-һумуллаһу та’ала”.

Әбу Наср Иядидің ұстазының есімі – Әбу Бәкри Журжани, оның ұстазының есімі – Әбу Сүлейман Журжани, Әбу Сүлейман Журжанидің ұстазының есімі – Әбу Юсуф және Имам Мұхаммед Шәйбани. Бұл екеуінің де ұстазы – Имам Ағзам Әбу Ханифа “раһиме-һумуллаһу та’ала”. Көрініп тұрғанындай, итиқадтағы (сенімдегі) мазһабымыздың басында да, амалдағы мазһабымыздың басында да Имам Ағзам тұр.

Барлық адамдардың үш имамы бар, оларды білу парыз. Әмірлер мен тыйымдарды білдірген имамымыз – Құран кәрім. Бұларды, яғни Ислам дінін білдірген имамымыз – Расулуллаһ “саллаллаһу та’ала алейһи уә сәлләм”. Бұларды әмір етіп жасатқызатын имамымыз – Расулуллаһтың жолында болған орынбасары, мұсылман мемлекетінің басқарушысы.

Имам Ағзамның ұстазының есімі – Хаммад, Хаммадтың ұстазының есімі – Ибрахим Нәхаи, оның ұстазының есімі – Алқама бин Қайс (оның нағашысы). Оның ұстазының есімі – Абдуллаһ ибн Мәсуд “раһиме-һумуллаһу та’ала”. Ал бұл кісі Расулуллаһтан “саллаллаһу та’ала алейһи уә сәлләм” үйренген, ілім алған.

Ал Расулуллаһ алейһиссалам Жәбірейіл алейһиссаламнан алған. Жәбірейіл алейһиссаламға Аллаһу субханаһу уә та’ала әмір еткен.

Аллаһу та’ала Адам баласына төрт құндылық берген: Ақыл, иман, ұят және әрекет, яғни салих амал.

Сондай-ақ, дұғалардың және қандай-да бір амалдың қабыл етілуінің бес шарты мен себебі бар: Иман, ілім, ниет, хулус, яғни ықылас және мойынында құл ақысының болмауы. Ең алдымен Әһли сүннет сенімінде болу, одан кейін жасалатын ғибадаттың орындалу шарттарын білу қажет.

[Бір амалдың, ғибадаттың сахих болуы басқа, қабыл болуы басқа. Ғибадаттардың сахих болуы үшін, өзіне тән шарттары, парыздары бар. Бұлардың бірі кем болса, ол ғибадат сахих болмайды. Ол ғибадат орындалмаған болады. Жазасынан, азабынан құтыла алмайды. Сахих болған, бірақ қабыл етілмеген ғибадат үшін азап берілмесе де, сол ғибадаттың сауабына қауыша алмайды. Ғибадаттың қабыл болуы үшін, алдымен сахих болуы, одан кейін жоғарыда жазылған бес шартқа ие болуы да қажет. Құл ақысы да осы шарттарға кіреді.] Имам Раббани хазреттері “раһиме-һуллаһу та’ала” екінші томның сексен жетінші хатында былай дейді: «Бір адам пайғамбардың амалы сияқты амал жасаса, бірақ мойнында жарты данқ (яғни өте аз) құл қарызы бар болса, мұны өтемейінше жәннатқа кірмейді». [Дұғалары да қабыл болмайды.]

Ибн Хажар Мәкки “раһиме-һуллаһу та’ала” «Зәуажир» кітабында, жүз сексен жетінші күнәні баяндап былай дейді: Бақара сүресінің 188-ші аятында «Ей мүминдер! Бір-бірлеріңнің малдарыңды бұзық, арам жолмен жемеңдер!» деп бұйырылған. Бұзық, арам жол дегеніміз – пайыз, құмар, тартып алу, ұрлық, қулық, қиянат, жалған куәгерлік, жалған антпен алдау. Хадис шәрифтерде: «Халалдан жеген, парыздарды орындап, харамдардан сақтанған және адамдарға зиян тигізбеген мұсылман жәннатқа кіреді», «Хараммен азықтанған дене отта жанады»,«Жамандығы мен зиянынан сақ бола алмайтын адамның діні, намаздары, зекеттері өзіне пайда бермейді», «Үстіндегі жилбабы харамнан келген адамның намаздары қабыл болмайды» делінген. (Жилбаб – әйелдердің кең бас орамалы деген сөз. Еркектердің ұзын көйлегіне де айтылады. Жилбаб – әйелдер киетін, екі бөліктен тұратын жамылғы дегендердің айтуынша, хадис шәрифте еркектердің де бұл жамылғыны кигендігі білдірілген болады. Бұлай айтудың дұрыс емес екендігі, сауатсыз және күлкілі бір сенім екені мәлім.)

Екі жүзінші күнәні баяндаған кезде білдірген хадис шәрифте:«Қулықпен мал сатқан адам бізден емес. Баратын жері жәһаннам»делінген. Екі жүз оныншы күнәдағы хадисте: «Көп намаз оқитын, ораза ұстайтын, садақа беретін, бірақ тілімен көршілерін ренжітетін адамның баратын жері жәһаннам» делінген. Кәпір болған көршіні де ренжітпей, оған да жақсылық жасау керек. Үш жүз он үшінші күнәдағы хадисте: «Бейбітшілік заманында бір кәпірді жазықсыз өлтірген адам жәннатқа кірмейді», «Екі мұсылман дүниелік үшін шайқасқан кезде, өлген де, өлтірген де жәһаннамға кетеді» және үш жүз он жетінші күнәдағы хадисте: «Адамдарға зұлымдық жасаған адам Қияметте мұның азабын шегеді» делінген. Мұсылман болмаған адамдарға зұлымдық жасау да осындай. Үш жүз елуінші күнәдағы хадисте: «Үш адамның дұғасы міндетті түрде қабыл болады: Мазлұмның (жәбір, зұлымдық көргеннің), жолаушының және ата-ананың», «Кәпір болса да, мазлұмның қарғысы қайтарылмайды», төрт жүз екінші күнәдағы хадисте: «Кәпір болған досын өлтірген адам да бізден емес» және төрт жүз тоғызыншы күнәдағы хадисте: «Күнәлардың арасында азабы ең тез берілетін күнә – үкіметіне қарсы шығу» делінген. «Зәуәжир»-ден аударма тәмам болды. Ей мұсылман! Аллаһу та’аланың разылығына қауышуды және амалдарыңның қабыл болуын қаласаң, жоғарыда білдірілген хадис шәрифтерді көңіліңе жаз! Мұсылман болса да, кәпір болса да, ешкімнің мал-мүлкіне, жанына, намысына көз тікпе! Ешкімді ренжітпе! Бәрінің ақысын өте! Ажырасқан әйеліне мәһр ақшасын өтеу де құл ақысы болып табылады. Өтелмейтін болса, дүниеде де, ахиретте де жазасы өте ауыр болады. Құл ақысының ең маңыздысы және азабы ең ауыр болғаны – туыстарына және қол астындағыларға діни білім үйретуді тәрк ету. Олардың және барлық адамдардың діни білімдерді үйренуіне және ғибадаттарын орындауына жәбір көрсетіп немесе алдап кедергі болған адамның кәпір екендігі, Ислам дұшпаны екендігі мәлім болады. Бидғатшылардың, мазһабсыздардың сөздерімен, жазуларымен Әһли сүннет ілімдерін өзгертулері, дінді, иманды бұзулары да осындай. Үкіметке, заңға қарсы шықпа. Салықтарыңды төле. Үкімет залым, күнәхар болса да, үкіметке қарсы шығудың күнә екені «Бәриқа»-да жазылған. Дар-ул харбта, яғни кәпір мемлекеттерінде де заңға, әмірлерге қарсы шықпа! Фитна шығарма! Ислам дінін құлатуға тырысатындармен, бидғатшылармен және мазһабсыздармен достық құрма! Олардың кітаптарын, газеттерін оқыма! Радиоларын, теледидарларын үйіңе кіргізбе! Сөзіңе құлақ асатындарға«Әмри ма’руф» жаса! Яғни күлімдеген жүзбен, жылы сөзбен насихат айт! Ешкіммен сөз тартыспа! Жақсы мінезіңмен Ислам дінінің құрметін, қасиеттілігін барлығына көрсет!

Ибн Абидин “раһима-һуллаһу та’ала” бірінші томда былай дейді: «Сәуәтәйн, яғни алдыңғы және артқы әурет мүшелері төрт мазһабта да қопал әурет болып табылады. Бұларды жауып жүруге сөзбірлігімен парыз делінген. Жауып жүруді маңызды деп санамағандар, мән бермегендер кәпір болады. Тізесі ашық болған ер кісіге мұны жабуы үшін әмри ма’руф жасалады. Яғни жылы сөзбен насихат айтылады. Қырсығып қабыл етпейтін болса үндемеу керек. Сандары ашық болған адам тыңдамайтын болса, қатты  тигізіп айтылады. Сәуәтәйні ашық болған адам тыңдамайтын болса, сотқа айтылып, күшпен [ұрып, қамауға алып] жапқызады. Басқа еркектің әурет жеріне қараудың күнәсы да осы ретпен артады.» Әйелдердің қолы мен жүздерінен басқа, барлық денесін, аяқтарын, қолдарын, шаштарын бөтен еркектерге және кәпір әйелдерге көрсетпеулері төрт мазһабта да парыз. Шафииде жүзін де көрсетпеуі парыз. Өздері және әкелері немесе күйеулері бұған мән бермесе кәпір болады. Балалардың балтырлары, аяқтары ашық, қыздардың да басы, қолдары ашық күйде ойын ойнаулары және бұларды тамашалап қарау үлкен күнә. Мұсылманның бос уақыттарын ойынмен, пайдасыз нәрселермен өткізбей, ілім үйренумен, намаз оқумен қадірлендіруі керек.«Кимийа-и сә’адет» кітабында былай делінген: «Әйелдердің, қыздардың, басы, шашы, қолдары, аяқтары ашық күйде көшеге шығуы харам болғанындай, жұқа, сәнді, тар, әдемі иіс себілген киіммен оранып шығуы да харам. Осылай шығуына рұқсат берген, разы болған, ұнатқан ата-анасы, күйеуі және аға-інілері де оның күнәсы мен азабына ортақ болады.» Яғни жәһаннамда бірге жанады. Егер тәубе ететін болса, кешіріледі, жанбайды. Аллаһу та’ала тәубе еткен адамдарды жақсы көреді. Әйелдердің орануы жайында «Пайдалы мәліметтер» кітабының 284 бетінде ұзақ жазылған.