ТақлидТақлид – еліктеу, ұқсау, біреудің ісін қайталау, көшіру, соның жолымен жүру деген мағыналарды білдіреді. Дінімізде үш жерде қолданылады: 1) Сенілетін нәрселерде ойланбастан, түсінбестен басқалардан естіп, көріп сенуге, яғни иман етуге иманда тақлид деп атайды. Әһли сүннет ғұламаларының көпшілігінің үкімі бойынша тақлидпен сенген адамның иманы сахих, дұрыс болады. Яғни ол адам мүмин, мұсылман деген сөз. Бірақ истидлали яғни ойланып, ұғынып, түсініп сенуді тәрк еткендігі үшін күнәһар болып саналады. 2) Амалда яғни жасалатын істерде дәлелін зерттеп, іздестіріп отырмай бір мүжтәһидтің ижтиһадтарына (үкімдеріне, мазһабына) мойынсұну, еру деген сөз. Құран кәрімде «Білгендерден сұраңдар» деп бұйырылған. Сондықтан мүжтәһидтерден сұрау, яғни бір мазһабты тақлид ету уәжіп болды. Бір мазһабты тақлид ету, ол мазһабта екендігін айтумен болады. Айтпай көңілмен ниет етумен де болады. Мазһабқа мойынсұну, мазһаб имамының сөздерін оқып, үйреніп орындау деген сөз. Үйренбестен, білместен мен Ханафи мазһабындамын, Шафии мазһабындамын деумен ол мазһабқа кірген болмайды. Мұндай адамдар дін ұстаздарынан сұрап, илмихал кітаптарынан оқып үйреніп өз мазһабтары бойынша ғибадат етулері керек. (Ибн Абидин) Мүжтәһид емес адамдардың төрт мазһабтан бірін тақлид етулері (ұстанулары) керек. Төрт мазһабтың біріне сай болмаған іс қате болып табылады. Төрт мазһабтан өзге жолды тақлид ету жаиз емес. Қазіргі таңда Мұхаммед алейһиссаламның дініне мойынсұну осы төрт мазһабтың бірін тақлид етумен (ұстанумен) жүзеге асады. Мәселелердің дәлелдерін білу қажет емес. Дәлелін түсіну, анықтау мүжтәһидтің міндеті. Бір мазһабты тақлид еткен адам үшін дәлел мазһаб имамының сөздері. (Абдулғани Наблуси) Адамдар төрт хақ мазһабтан өзіне оңай болған мазһабты таңдайды. Оның кітабын оқып үйренеді. Барлық іс-әрекетін сол мазһаб бойынша орындайды. Сол мазһабты тақлид еткен болады. Сол мазһабтан болады. Адамдарға ата-анасынан естігенін, көргенін үйрену оңай болғандықтан мұсылмандар ата-аналарының мазһабында болуда. Бір мазһабтан шығып басқа мазһабқа өту жаиз болса да жаңасын үйрену үшін жылдар кетеді және алдыңғы мазһабты үйренуге жұмсаған еңбектері, уақыты босқа кеткен болады. Оның үстіне ескі ілімдерімен жаңа ілімдерін араластырып, шатасуы мүмкін. Сондықтан фиқһ ғалымдары сауатсыздардың (фиқһ ілімі болмағандардың) басқа мазһабты тақлид етулеріне тыйым салған, машақат, қиын жағадай туындамайынша басқа мазһаб тақлид етулеріне рұқсат бермеген. Бір мазһабты ұнатпай одан шығу мүлдем жаиз емес. Өйткені сәләфус-салихин тәжһил ету (жаһил деп білу), ұнатпау күпір болады. (Мұхаммед Хасан Фаруқи, Абдуррахман Силхәти) 3) Өз мазһабының үкімі бойынша бір амалды орындау машақат, зарурат (қиын, мүмкін емес) болған кезде бұл амалды орындау үшін басқа мазһабтың үкіміне мойынсұну, тақлид ету. Өз мазһабында орындай алмаған бір істі басқа мазһабты тақлид етіп орындағанда сол мәселедегі ол мазһабтың парыздарын, уәжіптерін орындауы және муфсидтерінен (ол амалды бұзатын нәрселерден), харамдардан сақтануы керек. Ол үшін ол мазһабтағы қажетті нәрселерді де үйренуі керек. (Абдулғани Наблуси, Абдуррахман Силхәти) |